ارزیابی مؤلفه‌های مؤثر بر شکل‌گیری فرم و هندسه فضاهای شهری به‌منظور افزایش حضور پذیری سالمندان (نمونه موردی: منطقه یک شیراز)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• اردلان افلاکی ¹
• فاطمه شیرازبخت ²
• ناصر رضایی ³

¹ استادیار دانشگاه گیلان

² دانشگاه غیرانتفاعی اپادانا واحدشیراز

³ پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران

https://doi.org/10.22067/jgusd.2023.73187.1122

چکیده

سالمندان نیازهای متفاوتی نسبت به دیگر گروه‌های سنی جامعه دارا هستند که کمتر به این نیازها در فضاهای شهری توجه شده است. با توجه به مفهوم همه‌شمول بودن فضاهای شهری، سالمندان نیز ازجمله اقشار موردتوجه در جامعه می‌باشند که کمتر مطالعه‌ای بر حضور آن‌ها در محیط‌های عمومی پرداخته است. این پژوهش باهدف بررسی مؤلفه‌های مؤثر بر شکل‌گیری فرم و هندسه فضاهای شهری، در پی افزایش حضور سالمندان در این‌گونه مکان‌ها می‌باشد. به‌منظور انجام این مطالعه در میان محلات مختلف در کلان‌شهر سالمند پذیر شیراز، محله سردار جنگل با توجه به جمعیت بیشتر سالمند در منطقه یک به‌عنوان نمونه آماری برای تحلیل کمی انتخاب شد. با توجه به چهارچوب مفهومی مطالعه، داده‌ها در سه حوزه امنیت، کالبد و اجتماع مورد تجزیه‌وتحلیل آماری قرارگرفته‌اند. در تجزیه‌وتحلیل استنباطی با استفاده از آزمون فریدمن، شاخص عزت‌نفس و احترام بیشترین و شاخص آشنایی کمترین مطلوبیت را به‌منظور حضور پذیری سالمندان در محله دارا می‌باشد. مقایسه تطبیقی نتایج با مطالعات گذشته نشان داد که دو متغیر شادکامی و امیدواری که از زیرشاخه‌های مطرح در بحث عزت‌نفس سالمندان می‌باشند بیشترین اثر در استفاده سالمندان از فضاهای شهری دارا می‌باشند. اگرچه در مطالعات گذشته به اهمیت متغیرهایی همچون آشنایی به منطقه، نسبت ارتفاع به پهنه، مقیاس انسانی و تعلق به محیط اشاره‌شده است، نتایج مطالعه نشان‌دهنده اولویت کمتر این شاخصه‌ها در بین سالمندان می‌باشد. به‌منظور بهبود وضعیت فعلی و  افزایش حضور پذیری سالمندان با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، تقویت هندسه فضاها برای مکث و گرد هم آمدن سالمندان، توجه به خط آسمان برگرفته از فرم و هندسه ساختمان‌ها در کوی‌های منتهی به خیابان‌های اصلی محله پیشنهادشده است.

کلیدواژه‌ها

• فضای شهری
• سالمندان
• حضور پذیری
• هندسه و فرم فضاهای شهری
• همه‌شمول بودن طراحی

موضوعات

• برنامه ریزی شهری

عنوان مقاله [English]

Evaluation of Components influencing the Form and Geometry of Urban Spaces towards More Attendance of the Elderly: District One of Shiraz as Case

نویسندگان [English]

• Ardalan Aflaki ¹
• Fateme shirazbakht ²
• naser rezaee ³

¹ Assistant Professor at the University of Guilan

² Apadana Non-Profit University, Shiraz Branch

³ University of Tehran

چکیده [English]

Extended Abstract

Introduction

The challenges and problems that cities are currently facing, have caused the loss of identity, decrease in attendance, vitality, and the crisis of social-spatial disintegration. Moreover, since many retirees and elderly have migrated to Shiraz metropolis from other cities of Iran, the elderly population of this city has increased. These two issues have made Shiraz one of the old cities of Iran in terms of the age of its residents. Despite the aging population of this city, the urban form has not been considered in urban projects to accommodate the elderly in this city. That is, ignoring the needs of the elderly in District 1 of Shiraz metropolis and the lack of suitable urban spaces for the presence and activity of the elderly in the neighborhoods of this district can lead to social deterioration and a reduction in their useful life. This in turn will be a threat to the life expectancy of Iranians. This research explored the status quo of the selected neighborhood in District 1 of Shiraz and then explored effective strategies and policies in improving the presence of the elderly in urban spaces.

Method

This applied research used descriptive-analytical method. Library and field methods were used to collect the required data. From among the proposed areas and considering the maximum number of elderly located in the district 1, and also considering the desired criteria, a questionnaire of the Analytic Hierarchy Process (AHP) was prepared and evaluated by urban specialists. Then, it was evaluated by TOPSIS (Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution), Expert Choice, and SPSS. Finally, a district was selected for evaluating its current situation in terms of the presence of the elderly. Cochran's formula was used to calculate the number of needed questionnaires, which was measured to be 266. Therefore, 270 questionnaires were distributed among the elderly of Sardar Jangal, Shiraz.

Results

The descriptive test of the indicators (including security, urban form, and social dimensions) and their sub-indicators showed that the familiarity indicator had the lowest average and the self-esteem and respect indicator had the highest average response. The frequency rate regarding the mean of the descriptive test showed that the lowest rate belongs to the height-to-width ratio indicator and the highest rate belongs to the comfort, comprehensiveness, self-esteem and respect indicators. Moreover, regarding evaluating the frequency of repetition of answers, the highest repetition belonged to the indicators of comfort and comprehensiveness of the space and the lowest repetition belonged to the indicators of familiarity, human scale, street orientation, and height-to-width ratio. The results of the Friedman test showed that among the 270 evaluated questionnaires, the highest frequency belongs to the indicator of self-esteem and respect (average: 2.98) and the lowest frequency belongs to the indicator of familiarity (average: 2.35). Moreover, the indicators of human scale, belongingness, liking, and readability (average: 2.50) and street orientation and the sky view factor (average: 2.52) have the same frequency and importance. Regarding the standard deviation of the indicators, the human scale indicator was the lowest and the self-esteem and respect indicator was the best. Moreover, the results showed that the self-esteem and respect indicator with a rank of 17.97 is the highest and the familiarity indicator with a rank of 11.54 is the least favorable among the people of Sardar Jangal neighborhood in District 1 of Shiraz, Iran.

Discussion and Conclusion

Statistical tests were performed and the effective indicators in increasing the presence of the elderly in the urban spaces of the studied neighborhood were determined. Then, the results of this research were compared with the results of previous studies in this field. The comparative analysis showed that happiness and hope variables from the self-esteem sub-indices of the elderly, which were investigated by other studies, confirm the results of this research. Therefore, these variables have the greatest impact on the use of urban spaces by the elderly. Considering the results, some solutions were presented to strengthen the short-term stopping spaces for the elderly to gather in Kowsar Park in Ghasrdasht Street. Regarding the inclusiveness of urban spaces for the presence of the elderly, the comparison of the results of this research with the results of other studies showed that both personal and environmental components are very important in designing the space, so they should be considered in the designs. Regarding the solutions, it was suggested to make suitable ramps and floor constructions for the disabled and blind people on the sidewalk. It was suggested to create short-term stopping spaces in the paths of Ghasrdasht and Daneshamouz streets. Moreover, the comparison of the results of this research with the results of other similar works showed that the physical shape of spaces can influence on the creation of suitable environments for users. The results pertaining to the contribution of the concept of "human scale" in the success of urban projects showed that the human scale has an impact proportionate with all the criteria for measuring the success of projects. Therefore, regarding the policies, this study highlights attention to the skyline in the alleys of Ghasrdasht street and observing the M3 rule for all houses and the north-south direction of the streets towards the maximum use of natural light. Moreover, the review of other studies and the comparison of their results with the results of this research showed that all the components of this research are directly connected to other researches. The comparison of the results of this study with those of previous studies shows that the classification and prioritization of the factors and components that influence the elderly have to do with the ability attend in public spaces, different from the factors that impact upon other age groups.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Keywords: Urban Spaces
• The Elderly
• Attendance
• Form and Geometry of Urban Spaces
• Design Inclusiveness

مراجع

1. اداره کل راه و شهرسازی استان فارس. (1393). طرح تفصیلی کلانشهر شیراز. شیراز: اداره کل راه و شهرسازی استان فارس.
2. اسماعیلی شیرازی، م. (1379). روانشناسی اجتماعی سالمندی. شیراز: تخت جمشید.
3. باقری لنکرانی،ن. (1382). سالمند ازیک نگاه. فصلنامه سالمند. در دسترس:

https://www.sid.ir/paper/479478/fa

4. پاکزاد، ج. (1385). راهنمای طراحی فضاهای شهری درایران. تهران: وزارت مسکن وشهرسازی، معاونت شهرسازی ومعماری، شهیدی.
5. تیبالدز، ف. (1387). ارتقا عرصه های همگانی ومحیط های شهری. تهران: خاک.
6. ثناگر دربانی، ا.، رفیعیان، م.، حنایی، ت.، و منصفی پراپری، د. (1396). آثار زیست‌محیطی تغییرات هندسه بافت شهری بر دمای محیط و آسایش حرارتی بیرونی در اقلیم خشک شهر مشهد (نمونه موردی بافت قدیمی پاچنار و بافت جدید شاهد). محیط شناسی، 43 (4)، 561-578.
7. ‌حسینی، م.، و فروزنده، ج. (2018). نقش مؤلفه های کالبدی-معنایی مکان های عمومی مجتمع های مسکونی در حضور پذیری سالمندان (مطالعه موردی: شهرک اکباتان).هویت شهر، 33(12), 61-74.‎
8. خدابخشی، س.، بمانیان، م.، و صارمی، ح. (1392). بررسی ضریب دید به آسمان تحت عنوان هندسه شهری و یک متغیر در آسایش محیطی (تحلیل موردی خانه های سنتی شهریزد). اولین همایش ملی جغرافیا، شهرسازی و توسعه پایدار، تهران.
9. خوشبخت، ی.، مدی، ح.، و آزموده، م. (1399). بررسی هندسه بلوک های شهری در میزان آسایش حرارتی فضای باز در دوره سرد سال (مطالعه موردی: شهر همدان). هفتمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم جغرافیا، معماری و شهرسازی ایران، تهران.
10. دانش، ج.، و طیبی، ا. (1390). کیفیت حضور در میادین شهری با تاکید بر نمونه های سنتی ایران. مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1(4)، 71-80.
11. دانشپور، ع.، رضازاده، ر.، سجودی، ف.، و محمدی، م. (1392). بررسی کارکرد و معنای فرم شهر مدرن از منظر نشانه شناسی لایه ای. نامه معماری و شهرسازی، 6 (11)، 71-88.
12. رحیمی مهربان، ح.، و حقیقت شهرستانی، س. (1397),حس حضورپذیری در فضا و تأثیر آن بر روحیه فردی سالمندان (تهران). کنفرانس ملی پیشرفت های اخیر در مهندسی و علوم نوین، قرچک.
13. رضایی، م.، و ایرانی ملک کیان، آ. (1399). سهم مفهوم «مقیاس انسانی» در موفقیت طرح‌های شهری (موردپژوهش: طرح‌های مرمتی شهری تهران در دهه 1380). فصلنامه برنامه ریزی توسعه شهری و منطقه ای، 5 (14)، 1-28.
14. رفیع زاده، ن.، و نوذری، ش.(1380). رهنمودهای طراحی معماری مراکز خدماتی روزانه سالمندان. تهران: انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی.
15. سیفایی، م. (1384). طلوبیت سنجی فضاهای عمومی شهری جهت استفاده گروه‌های خاص اجتماعی در الگوی برنامه‌ریزی مشارکتی، موردمطالعه: میدان نبوت (هفت‌حوض). پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی. دانشگاه تربیت مدرس تهران، دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس تهران.
16. شهباززادگان، ب.، فرمانبر، ر.، قنبری، ع.، عطرکارروشن، ز.، و ادیب، م. (1387). بررسی تأثیر یک دوره فعالیت منظم ورزشی بر عزت نفس سالمندان ساکن در خانه سالمندان شهر رشت. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی اردبیل، 8(4 (پیاپی 30))، 387-393.
17. صداقتی، ع.، امانی، م. (2016). ارتباط شادکامی و حیطه‌های خاص امیدواری سالمندان با میزان استفاده از فضاهای شهری. روانشناسی پیری،2(2)، 81-90.
18. فکوهی، ن.، و حسین یزدی، م. (1394). هویت مکانمند و بی‌هویتی در فضای شهری: مطالعه موردی دو مجتمع مسکونی در شهر تهران. پژوهش های انسان شناسی ایران، 3(2)، 44-47.
19. کرمی راد، س.، علی آبادی، م.، و حبیبی، ا. (1397). سنجش تأثیر هندسه شهری بر شرایط آسایش حرارتی بیرونی در مقیاس خرد اقلیم؛ (مورد پژوهی: فضای باز مجتمع مسکونی گلدشت شیراز). برنامه ریزی منطقه ای، 8(29 )، 161-172.
20. گل، ی. (1392). شهر انسانی. تهران: موسسه علم معمار رویال.
21. مازندرانی، ن. (1394). شناخت ابعاد ترجیحات محیطی شهروندان در ارتباط با کیفیت حضورپذیری در خیابان های شهری. کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در عمران، معماری و شهرسازی.
22. محمدی، ج.، و اکبری، م. (1391). تحلیل فضایی و برنامه ریزی کاربری اراضی شهری دوگنبدان (گچساران). تحقیقات جغرافیایی، 27(2 (پیاپی 105))، 19-36.
23. مرکز آمار ایران. (1395). بازیابی شده از https://www.amar.org.ir/
24. منصور حسینی، ن.، و جوان فروزنده، ع. (1397). نقش مؤلفه های کالبدی-معنایی مکان های عمومی مجتمع های مسکونی در حضور پذیری سالمندان (مطالعه موردی: شهرک اکباتان). هویت شهر، 12(33 )، 61-74.
25. میری، س.، و نوری، س. ع. (1391). حضور پذیری فضاهای عمومی شهر: نمونه موردی پارک شیرین. دومین کنگره بین المللی سازه، معماری و توسعه شهری، تبریز.
26. میشارا، ب.، و رایدل، ر. ج. (1365). روانشناسی پیری. تهران: اطلاعات.
27. اله ویسی، ف.، و چاره جو، ف. (1400). تبیین نقش عوامل مؤثر بر تعلق مکانی در بافت‌های شهری (مطالعه موردی: بافت‌های قدیم، میانی، جدید و حاشیه‌ای شهر سنندج). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 8 (1)، 165-184.
28. وارثی، ح.، و قنبری، م. (1393). بررسی و تحلیل احساس تعلق خاطر و خدمات شهری در شهرهای جدید ایران (مطالعه موردی: شهر جدید بینالود)، جغرافیا و توسعه فضای شهری، (2)، 139-161.

 

29. Abreu-Harbich, L. V., Labaki, L. C., & Matzarakis, A. (2014). Thermal bioclimate in idealized urban street canyons in Campinas, Brazil. Theoretical and applied climatology, 115, 333-340.

• Crook, K. F. (2007). Britannica Concise Encyclopedia. Encycloopedia Britannica Crop. Available, at:www.britannica.com.
• Gaglione, F., Gargiulo, C., & Zucaro, F. (2019). Elders’ quality of life. A method to optimize pedestrian accessibility to urban services. TeMA-Journal of Land Use, Mobility and Environment, 12(3), 295-312.
• Gehl, J. (1987). Life between buildings. New York: Van Nostrand Reinhold.
• Handy, S. (1996). Methodologies for exploring the link between urban form and travel behavior. Transportation Research Part D: Transport and Environment, 1(2), 151-165.
• Iwarsson, S., & StÅHl, A. (2003). Accessibility, usability and universal design—positioning and definition of concepts describing person-environment relationships. Disability and Rehabilitation, 25(2), 57-66.
• Jamei, E., Rajagopalan, P., Seyedmahmoudian, M., & Jamei, Y. (2016). Review on the impact of urban geometry and pedestrian level greening on outdoor thermal comfort. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 54, 1002-1017.
• Lang, J. (1987). Creating architectural theory: the role of the behavioral sciences in inveronmental design. New York: Van Nostrand Reinhold.
• Oke, T. R. (1988). Street design and urban canopy layer climate. Energy and buildings, 11(1-3), 103-113.