نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشگاه شیراز

چکیده

شهرها عرصه‌های وسیعی از تراکم و تمرکز جمعیت و فعالیت‌ها هستند و سلامت انسان پیوند تفکیک‌ناپذیری با شرایط و کیفیت محیط‌های شهری دارد. تجربة اجرای طرح‌های شهری در ایران نشان داده است که در زمینة خلق محیط‌های شهری واجد کیفیت، توفیق چندانی حاصل نشده است. پژوهش حاضر ادراک شهروندان از الگوی شهرسازی اراک را در قالب شاخص‌های محیط‌های پاسخده شامل نفوذپذیری، گوناگونی، خوانایی، انعطاف‌پذیری، تناسب‌های بصری و رنگ تعلق مطالعه کرده و سپس به بررسی نقش آن در ایجاد غنای حسی و تعلق مکانی پرداخته است. داده‌های مورد نیاز از طریق مطالعات کتاب‌خانه‌ای، مصاحبه و تکمیل پرسش-نامه گردآوری شده و تحلیل داده‌ها با استفاده از روش‌های آماری هم‌بستگی پیرسون، آزمون T تک‌نمونه‌ای و تحلیل رگرسیون انجام گرفته است. در تحلیل رگرسیون شاخص‌های هفت‏گانه، شاخص غنای حسی (تعلق مکانی) به عنوان متغیر وابسته و سایر شاخص‌ها به عنوان متغیر مستقل در نظر گرفته شد. براساس نتایج، 2/53 درصد تغییرات تعلق مکانی از طریق ترکیب خطی متغیرهای مستقل تبیین شده است که شاخص‌های تناسبات بصری، انعطاف‌پذیری و خوانایی به ترتیب با ضرایب تأثیر 453/0، 192/0 و 150/0 بیشترین تأثیر را بر تعلق مکانی داشته‌اند. بر این اساس، برخی از پیشنهادهای پژوهش عبارت‌اند از: تأمین دسترسی مناسب شهروندان به خدمات شهری، ارتقای کارآیی شبکة ارتباطی، ارتقای سرزندگی محیط و تنوع در ارائة خدمات، تأمین نیازمندی‌های همة گروه‌های جامعه، خلق ویژگی‌های منحصربه‌فرد در طراحی و بهسازی فضاهای عمومی شهری، توجه بیشتر به ویژگی‏های زیبایی‌شناسانة محیط و منظر شهری و فراهم‌کردن زمینه‌های مشارکت شهروندان در امر بهسازی محیط‌های مسکونی.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Citizens’ Perception on Urban Responsive Environments and its Role in Place Attachment (Case Study: City of Arak)

نویسنده [English]

  • Rana Shaykh Baygloo

Shiraz University

چکیده [English]

Extended Abstract
1. Introduction
Cities are vast arenas for the concentration of population and activities, and human health has an inseparable connection with the conditions and quality of urban environments. The quality of urban environment is an important factor in the way of providing health and life satisfaction. The dynamics, vitality and attractiveness of urban environments have a great influence on the creation of sensory richness and place attachment. Environment and place attachment meanwhile create the feeling of pride, effectively increase the social responsibility and people participation in the affairs of their quarter and city. The experience of executing urban plans in Iran has not shown any success in creating high quality urban environments. Regarding the importance of the quality of urban and residential environments in creating place attachment, recognition of difficulties and insufficiencies of these areas is essential. Studying the factors creating and reinforcing place attachment is a critical issue in the way of creating sustainable urban environments and quarters; in this respect, Bentley, Alcock, Murrain, McGlynn, and Smith (1985), clarifying principles and attributes of responsive environments including permeability, variety, legibility, robustness, visual appropriateness, richness, and personalization, have introduced a step by step process to achieve urban environment qualities. The present study, while explaining the characteristics of the responsive environments, has investigated the role of the indicators and components of the responsive environments- which are mainly related to the physical environment- in creating sensory richness and place attachment of citizens living in Arak.
2. Methodology
This study is analytic and applied research that investigates the effect of responsive environment indicators on place attachment. The needed data have been collected through library studies, interviews, and a questionnaire. The geographical area of the study is Arak city. Based on the population and housing census in 2011, the population of Arak was 484212. The statistical population of the study is citizens living in Arak, but to reach the reliable results, citizens over 18 were considered as the basis for the study. Sample size was determined using Cochran formula with error level of 5% that is equal to 384.
The studied indicators in this paper are the same as responsive environment indicators including permeability, variety, legibility, robustness, visual appropriateness, richness, and personalization. The indicator of sensory richness was named as place attachment because of its implicit meaning. Each of the mentioned indicators was introduced by some related criteria; then, the effect of six indicators namely permeability, variety, legibility, robustness, visual appropriateness, and personalization was analyzed on the indicator of sensory richness, namely, place attachment. The needed data was collected through library studies, interviews, and a questionnaire. The reliability of questionnaire was tested using Cronbach's alpha coefficient (α=0.89). The level of desirability of indicators of responsive environments from the viewpoint of citizens was also assessed using one-sample T test. Then, the correlation coefficient of the indices of responsive environments was calculated and finally, regression analysis of place attachment index (sensory richness) and other indices of responsive environments was carried out.
3. Results
The present study investigated the responsive environment indicators in Arak city. For this purpose, a questionnaire with Likert scale was prepared. After collecting the needed data, one-sample t-test was carried out. The numerical mean of indicators showed that convenient accessibility of house from different ways (Mean=3.80), existence of various services and facilities in quarter and city (Mean=3.48), unique features of streets for routing guide (Mean=3.16), potential of home interior spaces for performing various alternatives of furniture design (Mean=3.11), tendency to change the residential space scene according to individual desire (Mean=4.05), and tendency to continue living in this quarter (Mean=3.10), have the highest average number respectively; none of the criteria related to visual appropriateness had a mean value higher than test mean value.
To explain the relationships between each pair of indicators, Pearson correlation was calculated. Except for the correlation of personalization with variety, visual appropriateness, and richness, all correlations were significant. The maximum correlation belonged to the pairs of richness and visual appropriateness (r= 0.614), and richness and robustness (r= 0.465), and the minimum correlation belonged to personalization and robustness (r= 0.120).
In the regression analysis of indicators, the indicator of sensory richness (place attachment) was assumed as the dependent variable, and other six indicators as independent variables. Based on adjusted R square, 53.2% of the changes of place attachment is explained through linear combination of independent variables. The indicators of visual appropriateness and robustness had the maximum effect on place attachment whose influence coefficients are 0.453 and 0.192, respectively. The effect of the indicator of personalization was not meaningful.
4. Conclusion
The results of this study showed that the indices of responsive environments have a significant effect on place attachment. Regarding the objective and physical nature of the mentioned indicators, it is suggested that the effect of other indicators especially social criteria on creating place attachment in urban environments be studied in future studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arak city
  • Place attachment
  • Responsive environments
  • Urban environment quality
  • Urbanity
1. استانداری مرکزی. (1394). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390. بازیابی در 25 مرداد 94 از http://amar.ostan-mr.ir/akhbar/khabar/9647
2. بنتلی، ای؛ الکک، آ؛ مورین، پ؛ مک‌گلین، س. و اسمیت، گ. (1985). محیط‌های پاسخده. (م. بهزادفر، مترجم). (1382). تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران
3. حسینی، س. ب.، علی‌الحسابی، م. و نسبی، ف. (1390). تحلیل محیط شهری از رویکرد کیفیت بصری. هویت شهر، 5 (8)، 91-83
4. خطیبی، س. م. (1392). تأثیر متقابل الگوهای رفتاری در احیای هویت محیط شهر (مطالعة موردی: محدودة ورودی سنندج). هویت شهر، 7 (13)، 73-63
5. دفتر آمار و اطلاعات استانداری مرکزی. (1396) بررسی جمعیتی شهر اراک در گذشته ، حال و آینده. بازیابی در 26 خرداد 1396 از http://amar.ostan-mr.ir/Show?MyTitleId=9647
6. رفیعیان، م. و رضوی، ح. (1389). ارتقای کیفیت محیط شهری با استفاده از رویکرد برنامه‌ریزی طراحی محور (تئاتر شهر و پهنة پیرامون). برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 14 (2)، 287-269
7. رفیعیان، م.، تقوایی، ع. ا.، خادمی، م. و علی‌پور، ر. (1391). بررسی تطبیقی رویکردهای سنجش کیفیت در طراحی فضاهای عمومی شهری. نشریة انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 1 (4)، 43-35
8. رفیعیان، م.، مولودی، ج. و پورطاهری، م. (1390). سنجش کیفیت محیط شهری در شهرهای جدید (مطالعة موردی: شهر جدید هشتگرد). برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 15 (3)، 38-19
9. سلیمانی، م.، تولائی، س.، زنگانه، ا. و تلخابی، ح.ر. (1392). زمینه‌ها و فرایندهای زوال در بخش مرکزی شهر اراک. مطالعات مدیریت شهری، 5 (13)، 34-24
10. شهرداری اراک. (1394). طرح جامع میدان شهدا. بازیابی در 5 اسفند 94 از http://www.arak.ir/shahrsazi
11. عباس‌زادگان، م. و وحیدیان، ر. (1388). راهبرد طراحی فراین محور و محصو‌ محور کیفیت‌های محیط شهری. باغ نظر، 6 (12)، 16-3
12. عربی، م. (1392). اراک از شهرنشینی سنتی تا نوکلان‌شهر ناپایدار (اولویت‌های کالبدی، عمرانی و اجتماعی نوکلان‌شهر اراک). مجموعه‌مقالات همایش معماری وشهرسازی و توسعة پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار. مشهد: مؤسسه آموزش عالی خاوران
13. فلاحت، م. (1385). مفهوم حس مکان و عوامل شکل‌دهندة آن. نشریة هنرهای زیبا، (26)، 66-57
14. لینچ، ک. (1372). سیمای شهر. (م. مزینی، مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران
15. محمودی‌نژاد، ه.، پورجعفر، م.، بمانیان، م.، انصاری، م. و تقوایی، ع. (1387). پدیدارشناسی محیط شهری: تأملی در ارتقای فضا به مکان شهری. علوم و تکنولوژی محیط زیست،10 (4). 297-282
16. معروفی، س. و انصاری، م. (1393). ارزیابی تأثیر عناصر منظر شهری بر میزان احساس تعلق محلی (مطالعة موردی: محلة نارمک تهران). هویت شهر، (18)، 46-39
17. موسوی، س. ا. (1385). برنامه‌ریزی توسعة محله‌ای با تأکید بر سرمایه‌های اجتماعی مورد مطالعه: کوی طلاب شهر مشهد. پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس. تهران، ایران
18. مهندسین مشاور زیستا. (1387). بررسی گسترة فقر شهری و شناسایی محله‌های فقیرنشین سکونت‌گاه‌های غیر رسمی (مربوط به طرح مطالعاتی ساما‌‌‌ن‌دهی و بهسازی سکونت‌گاه‌های غیر رسمی شهر اراک). تهران: وزارت مسکن و شهرسازی
19. Andersen, H. S. (2008). Why do residents want to leave deprived neighborhoods? Journal of Housing and the Built Environment, 23, 79-101
20. Aschwanden, G. D. P. A., Haegler, S., Gool, L. V., & Schmitt, G. (2011). Empiric design evaluation in urban planning. Automation in Construction, 20, 299–310
21. Bai, X., Nath, I., Capon, A., Hasan, N., & Jaron, D. (2012). Health and wellbeing in the changing urban environment: Complex challenges, scientific responses, and the way forward. Current Opinion in Environmental Sustainability, 4, 465–472
22. Bonaiuto, M., Fornara, F., & Bonnes, M. (2003). Indexes of perceived residential environment quality and neighborhood attachment in urban environments: A confirmation study on the city of Rome. Landscape and Urban Planning, 65, 41–52
23. Burrows, R., & Rhodes, D. (1998). Unpopular places? Area disadvantage and the geography of misery in England. Bristol-York: Policy Press, Joseph Rowntree Foundation
24. Dempsey, N. (2012). Neighborhood design: Urban outdoor experience. UK: University of Sheffield, Sheffield
25. Garcia-mira, R., Arce, C., & Sabucedo, J. M. (1999). Perceived quality of neighborhoods in a city in northwest Spain: An individual difference scaling approach. Journal of Environmental Psychology, 17, 243–252
26. Golicnik, B., & Thompson, W. (2010). Emerging relationships between design and use of urban park spaces. Landscape and Urban Planning, 94, 38–53
27. Isaacs, R. (2000). The urban picturesque: An aesthetic experience of urban pedestrian places. Journal of Urban Design, 5(2), 145-180
28. Jackson, L. E. (2003). The relationship of urban design to human health and condition. Landscape and Urban Planning, 64, 191–200
29. Kim, H., Woosnam, K. M., Marcouiller, D. W., Aleshinloye, K. D., & Choi, Y. (2015). Residential mobility, urban preference, and human settlement: A South Korean case study. Habitat International, 49, 497-507
30. Lewicka, M. (2008). Place attachment, place identity, and place memory: Restoring the forgotten city past, Journal of Environmental Psychology, 28, 209–231
31. Lynch, K. (1960). The image of the city. Cambridge: MIT Press
32. Norouzian-Maleki, S., Bell, S., Hosseini, S., & Faizi, M. (2015). Developing and testing a framework for the assessment of neighborhood liveability in two contrasting countries: Iran and Estonia. Ecological Indicators, 48, 263–271
33. Potter, J. J., & Cantarero, R. (2006). How does increasing population and diversity affect resident satisfaction? A small community case study. Environment and Behavior, 38, 605–625
34. Topcu, K. D., & Topcu, M. (2012). Visual presentation of mental images in urban design education: Cognitive maps. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 51, 573–582
35. Tu, K. J., & Lin, L. T. (2008). Evaluative structure of perceived residential environment quality in high-density and mixed-use urban settings: An exploratory study on Taipei City. Landscape and Urban Planning, 87, 157–171
36. Walford, N., Samarasundera, E., Phillips, J., Hockey, A., & Foreman, N. (2011). Older people’s navigation of urban areas as pedestrians: Measuring quality of the built environment using oral narratives and virtual routes. Landscape and Urban Planning, 100, 163–168
37. Wang, M., Yang, Y., Jin, S., Gu, L., & Zhang, H. (2016). Social and cultural factors that influence residential location choice of urban senior citizens in China: The case of Chengdu city. Habitat International, 53, 55-65
CAPTCHA Image