سنجش عدالت فضایی در نحوه‌ی پراکنش کاربری‌های شهری (مطالعه موردی: کاربری‌های ورزشی شهر مشهد)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• مهدی زنگنه ¹
• امیرحسین شیرازیان ²
• مبینا رجبی ³
• زهره پیرزاده ⁴

¹ استادیار دانشگاه حکیم سبزواری

² جغرافیا،ادبیات وعلوم انسانی،فردوسی ،مشهد،ایران،

³ دانش آموخته کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی

⁴ دانش آموخته دانشگاه فردوی مشهد

https://doi.org/10.22067/jgusd.2025.84004.1342

چکیده

از مهم‌ترین پیامدهای رشد شتابان شهرنشینی و توسعه فیزیکی شهرهای کشور در دهه‌های گذشته، توزیع نابرابر کاربری‌های خدمات شهری و میزان دسترسی شهروندان به آن‌ها بوده است. در این میان کاربری‌های ورزشی با توجه به آن‌که متضمن سلامت افراد جامعه بوده از اهمیت بسزایی برخوردار هست ازاین‌رو استقرار مناسب این نوع از کاربری‌ها و در دسترس بودن آن‌ها برای همه‌ی شهروندان به‌عنوان یک ضرورت اساسی شناخته می‌شود پژوهش که از نوع کاربردی است و با روش توصیفی تحلیلی صورت پذیرفته است. به بررسی توزیع فضایی کاربری‌های ورزشی شهر مشهد از منظر عدالت فضایی می‌پردازد که جهت تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از مدل‌های آمار فضایی استفاده‌شده است ازاین‌رو در گام اول الگوی توزیع فضایی مراکز ورزشی و ارزیابی نحوه پراکنش این کاربری در محیط نرم‌افزار Arc map با استفاده از تراکم، خوشه‌بندی، آماره G و خودهمبستگی فضایی (موران) بررسی شد. در گام بعد با فراخوانی نقشه مناطق در محیط نرم‌افزار Geoda، خودهمبستگی فضایی بین جمعیت و تعداد کاربری در ارتباط با میزان پراکنش و تراکم مراکز ورزشی در سطح مناطق با شاخص موران مورد تحلیل و ارزیابی قرارگرفته است. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که توزیع امکانات و خدمات ورزشی در مناطق شهر مشهد متوازن و هماهنگ نیست. به طوریکه مناطق 2 و 10 و 11 بیشترین و مناطق 8 و 12 کمترین تراکم ورزشی رادار می‌باشند. سرانه خدمات ورزشی در مناطق منطقی نمی باشد؛ و مناطق حاشیه ای با تراکم جمعیت بالا از خدمات ورزشی کمتری برخوردار می باشند و در تضاد با رویکرد عدالت فضایی می باشد.

کلیدواژه‌ها

• عدالت فضایی
• توزیع خدمات
• فضاهای شهری
• اماکن ورزشی
• شهر مشهد

موضوعات

• برنامه ریزی شهری

عنوان مقاله [English]

Measuring spatial justice in the distribution of urban uses

نویسندگان [English]

• mehdi zanganeh ¹
• Amirhossein shirazian ²
• mobina rajabi ³
• zohreh pirzadeh ⁴

¹ Department of Geography and Urban Planning, Assistant Professor, Hakim Sabzevari University

² Geography, Literature and Humanities, Ferdowsi, Mashhad, Iran.

³ Master's degree graduate, Ferdowsi University.

⁴ Master student in Geography and Urban Planning, Ferdowsi University.

چکیده [English]

One of the most important consequences of the rapid growth of urbanization and physical development of cities in the country over the past decades has been the unequal distribution of urban service land uses and the level of access that citizens have to them. In this context, sports land uses, which are essential for the health of the community, hold significant importance. Therefore, the appropriate establishment of such land uses and their accessibility for all citizens is recognized as a fundamental necessity. This research, which is applied and conducted with a descriptive-analytical method, examines the spatial distribution of sports land uses in the city of Mashhad from the perspective of spatial justice. To analyze the data, spatial statistical models have been used. In the first step, the spatial distribution pattern of sports centers and the evaluation of the dispersion of this land use in the environment of ArcMap software were investigated using density, clustering, the G-statistic, and spatial autocorrelation (Moran’s I). In the next step, the spatial autocorrelation between population and the number of sports land uses in relation to the distribution and density of sports centers at the regional level was analyzed and evaluated using Moran’s index in the Geoda software. The results show that the distribution of sports facilities and services in Mashhad’s urban areas is not balanced and coordinated. Specifically, regions 2, 10, and 11 have the highest density, while regions 8 and 12 have the lowest sports density. Additionally, there is no logical correlation between population density and sports service per capita in the areas. Peripheral areas with high population density have less access to sports services, which contrasts with the approach of spatial justice.

کلیدواژه‌ها [English]

• Spatial justice
• distribution of services
• urban spaces
• sports facilities
• Mashhad city

مراجع

1. اسدی، ا.، و کلاته میمری، ر. (1398). تحلیلی بر توزیع فضایی خدمات شهری با محوریت عدالت اجتماعی و تأکید بر رضایت شهروندان (موردمطالعه: منطقه 11 مشهد). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 22(64)، 179-164.
2. اسدی، ر.، و صبوری،م. (1400). تحلیل رضایتمندی شهروندان از پارک‌های شهری از منظر عدالت توزیعی (مطالعه موردی: منطقه شش شهرداری مشهد). پژوهشنامه خراسان بزرگ، 49، 105-87.
3. امان پور،س.، و فدایی جزی، ف. (1402). سنجش عدالت اجتماعی در ساختار فضایی بندر دیر با تأکید بر کاربری‌های خدماتی. برنامه‌ریزی فضایی، 2(49)،1-20.
4. اسماعیل‌پور، ن.، و شکیبا منش، م. (1398). تحلیل نابرابری فضایی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری؛ نمونه موردی: شهر یزد. فصلنامه علمی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، 9(2)، 88-71.
5. امیر فخریان، م.، و کامل فر، م. (1400). بررسی الگوی حاکم بر پراکنش فضایی پزشکان متخصص در شهر مشهد. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 25(3)،30-1.
6. امین جرفی، م.، مدیری، م.، و مهدوی حاجیلویی، م. (1399). برنامه‌ریزی راهبردی توزیع خدمات شهری از منظر عدالت فضایی (مطالعه موردی: کلان‌شهر اهواز). فصلنامه آمایش محیط، 13(50)، 170-151.
7. بهادر، م.، و بهوندی، س. (1400). ارزیابی میزان تحقق عدالت فضایی و توزیع خدمات شهری در سطح منطقه 4. فصلنامه چشم‌انداز شهرهای آینده، 2(4)،62- 42.
8. خوارزمی، ا.، قاسم‌زاده، ر.، و پیرزاده، ز. (1401). مدل‌سازی تأثیرگذاری اقدامات مدیریت شهری بر زیست پذیری شهر مشهد (نمونه موردی: منطقه 6 و 9). فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری، 9(1)،141-119.
9. خجو،م.، طیبی ثانی، م.، فهیمی نژاد، ع.، و مرسل، ب. (1398). ارزیابی و تحلیل عدالت فضایی در پراکنش کاربری‌ها و خدمات ورزشی در شهرستان گرمسار. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 34(4)، 5580-551.
10. رستمی، ف. (1389). بررسی و تحلیل نحوه توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت فضایی مطالعه موردی: شهر یاسوج. پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای)، دانشگاه تریپت مدرس.
11. رضایی کرسامی، ع. (1393). بررسی و تحلیل توزیع فضایی مراکز درمانی در سطح شهر ساری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران
12. _ سرایی، م.، غفاریان، ح.، و دستا، ف. (1400). تحلیلی بر توزیع فضایی خدمات ورزشی در محلات شهر اصفهان. دو فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری، 8(1)، 151-129.
13. سعیدی مفرد، س.، حنایی، ت.، و شیروانی مقدم، س. (1398). تبیین مؤلفه‌های کالبدی و عملکردی مؤثر بر عدالت فضایی در سکونتگاه‌های حاشیه‌ای.معماری شهر پایدار، 6(1)68-80
14. شیرازیان، ا.، امیر فخریان، م.، و رهنما، م. (1401). تحلیل توزیع فضایی شیوع بیماری سرطان در شهر مشهد با رویکرد کیفیت محیط طبیعی شهری، نشریه علمی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 4(28)،60-47.
15. کنعان پور، ع.، معصومی، م.، و نظم فر، ح. (1400). واکاوی عدالت فضایی در تخصیص کاربری‌های اراضی شهری (مطالعه موردی: مناطق پنج‌گانه شهر اردبیل). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 9(3)،662-637.
16. محمدی کاظم‌آبادی، ل.، خانی زاده، م.، و بابایی، م. (1397). تحلیلی بر پراکنش خدمات و جمعیت شهری با تأکید بر عدالت فضایی و برخورداری شهری (مطالعه موردی: شهر ایلام). دو فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری، 191-175.
17. محمدی، ع.، هاشمی معصوم‌آباد، ر.، و محمدی، چ. (1398). تحلیل فضایی توزیع و دسترسی به خدمات در سطح محلات شهری با رویکرد عدالت فضایی (مطالعه موردی: کاربری‌های تجاری شهر اردبیل). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 21(63)، 117-99.
18. محمود زاده، ح.، و کرمی، م. (1400). تحلیل فضایی عدالت مکانی در آمایش کاربری‌های خدماتی (پارک وفضای سبز، ورزشی، تفریحی- توریستی) شهر تبریز با رویکرد چند معیاری. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 43، 64-31.
19. معروف نژاد، ع.، امیری، ا.، و کاووسی قافی، و. (1399). ارزیابی وضعیت اماکن و کاربری‌های ورزشی (مطالعه موردی: شهر ایذه). نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی دانشگاه تبریز، 24(74)، 247-233.
20. موسوی، م.، امیدوارتر، س.، حسین زاده، ر.، و بایرام زاده، ن. (1401). تحلیل عدالت فضایی در توزیع کاربری‌های خدماتی در مناطق شهری (نمونه موردی: مناطق پنج‌گانه ارومیه). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 11(43)، 177-162.
21. میرزا بیگی، ف.، مجتبی زاده خانقاهی، ح.، و سرور، ر. (1399). تحلیلی بر وضعیت شاخص‌های توسعه شهری با رویکرد عدالت فضایی، مطالعه موردی: شهر ایلام. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی، 20(56)، 1399-1.
22. میرزازاده، ر.، نظم فر، ح.، و قنبری، ا. (1402). تحلیل عدالت فضایی در توزیع کاربری اراضی در محالت شهر تبریز. مطالعات علوم محیط‌زیست، 8(1)، 6092-6104.
23. مهندسین مشاور فرنهاد (1388). طرح توسعه و عمران شهر مشهد، بانک مکان مرجع مشهد، محیط انسان‌ساخت، طرح‌های توسعه شهری (GIS)، مشهد: مهندسین مشاور فرنهاد.
24. نمازی، آ.، حسینی، ا.، و امیریان، س. (1401). ارزیابی محدوده خدماتی مراکز ورزشی و ارائه الگوی بهینه به‌منظور مکان‌یابی مراکز ورزشی مطالعه موردی: شهر کاشان. فصلنامه علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، 31(121)، 160-144.
25. Asefi, A. (2020). The spatial justice in the distribution of built outdoor sports facilities. Outdoor Sports Facilities, 18(2), 159-178.
26. Brown, G. Morgan, F. Delene, W. (2014). Using participatory GIS to measure physical activity and urban park benefits. Journal of Landscape and Urban Planning, 121, 34–44.
27. Baghi, A., Damirchi, F., Moharramzadeh, M., Jamiodulo, M., & Nobakht, F. (2021). Spatial Analysis and Site Selection of Ardabil Sports Venues Using GIS. Journal of Advanced Sport Technology, 5(2), 77-89.
28. Ebrahimzadeh, I., & Zarei, S. (2012). The spatial-locational analyses of health and medical services of Firoozabad city, and its optimization with GIS. Geography, 4(35), 83-104.
29. Jamshidzadeh, E. (2009). Management of municipal services and the obstacles ahead. Boards Magazine, 23.
30. Jian, Y. (2021). Towards a just city: spatial justice planning of public open space in private developments. Hong Kong: Ph. D thesis, Hong Kong Polytechnic University.
31. Kaur, N., Kaur, M., Padhi, S. S., & Singh, K. K. (2021). Geospatial analysis of the distribution of urban green spaces: a study of four Indian cities. Cities & Health, 1-17.
32. Kozma,G., Teperics,K., Czimre,K., & Radics, Z. (2022). Characteristics of the Spatial Location of Sports Facilities in the Northern Great Plain Region of Hungary. Sports,10(10),157, 2-10.
33. Shen, J., Cheng, J., Huang, W., & Zeng, F. (2020). An exploration of spatial and social inequalities of urban sports facilities in Nanning City, China. Sustainability, 12(11), 45-53.
34. Santos, L., & Lima, J. (2022). Spatial distribution of sports facilities in urban areas: A global perspective. Journal of Urban Management, 45(7), 789-805.
35. Yuan, Y., & Li, L. (2023). Evaluating access to sports amenities in urban areas. Urban Planning and Development, 39(4), 302-315.
36. Mohammad, H., & Rezaei, H. (2020). Urban space allocation and its impacts on sports accessibility. Journal of Urban Research, 16(5), 1123-1138.