مدیریت تأمین مالی شهر و اقتصاد سیاسی شهری جدید (مطالعه موردی: کلانشهر مشهد)

نوع مقاله : پژوهشی-مطالعه موردی

نویسندگان

• غلامرضا کاظمیان ¹
• اسماعیل علی اکبری ²
• مصطفی طالشی ³
• منیره حداد حسن آبادی ⁴

¹ دانشیار گروه مدیریت شهری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

² استاد گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

³ دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

⁴ دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/jgusd.2021.67959.1002

چکیده

افزایش جمعیت شهری و گسترش سطح انتظارات مردم، نیازمند خدمت رسانی مناسب شهرداری به شهروندان و بالتبع گسترش منابع مالی و درآمدی شهرداری­ هاست. تغییر شیوه­ های سنتی تأمین مالی و قطع کمک ­های دولتی به شهرداری کلان شهرهای کشور بر اساس طرح خودکفایی شهرداری­ ها و پس از آن اجرای سیاست تعدیل اقتصادی و کوچک­سازی دولت در اوایل دهه 1370، منجر به روی آوری شهرداری­ ها به درآمد حاصل از فروش مازاد تراکم گشت. شهرداری مشهد نیز با حضور سالانه حدود 27 میلیون نفر زائر در کنار جمعیت 5/3 میلیونی شهر برای خدمت رسانی، نیازمند تأمین مالی هزینه ­های ماهانه (جاری- عمرانی) چند صد میلیاردی شهر می ­باشد که بدان جهت، همچون دیگر کلان ­شهرهای ایران به درآمدهای ناپایداری نظیر فروش تراکم و عوارض ساختمانی وابسته است. هدف این پژوهش بررسی نظام تأمین منابع مالی شهرداری مشهد و اقتصاد سیاسی جدید ناشی از آن است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی است، داده­ های نظام مالی و درآمدی با روش اسنادی و مؤلفه های اقتصاد سیاسی ناشی از آن با روش شبه دلفی (مصاحبه با خبرگان و نخبگان) تهیه شده و میزان اثرگذاری و شدت تاثیرپذیری با مدل دیمتل پردازش شده است. نتایج تحقیق نشانگر اتکا مالی شهرداری مشهد به درآمدهای ناپایدار ناشی از عوارض ساختمانی و زمین بخصوص فروش تراکم مازاد ساختمانی است. تحلیل اقتصاد سیاسی این پدیده نشانگر ایجاد اقتصاد سیاسی جدید مبتنی بر اعطای مجوزهای رانتی به زمین ­های شهری بعنوان پایه اصلی درآمدی شهرداری ­های کشور شده است، بگونه ­ای که فروش مازاد تراکم را می­توان به مثابه توزیع رانت اقتصادی در نظر گرفت.

کلیدواژه‌ها

• اقتصاد سیاسی شهری
• تأمین مالی شهرداری
• شهرداری مشهد
• درآمدهای پایدار
• عوارض ساختمان

20.1001.1.25383531.1399.7.2.11.0

عنوان مقاله [English]

Financing Management of Cities and Modern Urban Political Economy (Case Study: Mashhad Metropolis)

نویسندگان [English]

• Gholamreza Kazemian ¹
• Esmaeel Aliakbari ²
• Mostafa Taleshi ³
• Monireh Hadad Hasanabadi ⁴

¹ Associate Professor in Geograhy and Urban Planning, Allameh Tabatabaie University, Tehran, Iran

² Professor in Geograhy and Urban Planning, Payam-e Noor University, Tehran, Iran

³ Associate Professor in Geograhy and Rural Planning, Payam-e Noor University, Tehran, Iran

⁴ PhD Candidate in Geography and Urban Planning, Payam-e Noor University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Boost in urban population and people’s increasing expectations necessitates proper municipal services to citizens, which itself requires suitable financial resources and revenues of municipalities. Such factors as change of old-fashoned methods of financing, cutting governements’ financial aids to municipalities of metropolices which were done based on self-sufficiency plan of the organization, and executing moderating policies and government downsizing in early 1990 resulted in municipalities’ revenues through selling extra bulding density. Hosting yearly about 27 million pilgimes and having 3.5 milion citizens in need of services, Miinicipaity of Mashhad needs a budget of hundreds of billion tomans monthly for current and building expenditures. Therefore, it has to resort to unstaible revenues like selling buliding density and building charges like other municipalities of Iran. The study aimed at exploring the financing system of Mashhad Municipality and the new political ecomony resulted from it. The study applied a descriptive-analytical method, and gathered the data on the financing and revenue system using documents. The elements of political ecomonomy were obtained through Delphi method (interview with experts and elites), and the effectiveness and the intensity of the influences were measured bty DEMATEL method. The results showed the financial dependence of the municipality of Mashhad upon the unstaible revenues obtained from lands and construction tolls, especially selling extra building density. Analyzing the political economy of the phenomenon showed that making a new political economy on giving rent permits to urban lands is the main way of revenue of municipalities in Iran, so that it could be said that selling extra building density is a kind of economic rent.

کلیدواژه‌ها [English]

• Urban Political Economy
• Municipality’s Financing
• Mashhad Municipality
• Staible Revenues
• Building Charges

مراجع

1. احمدی­پور، ز.، و لشگری، ا. (1391). برهمکنش فرایندهای تاریخی و اقتصاد سیاسی شهر مطالعه موردی: نظام شهری ایران پس از انقلاب مشروطه. فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی «سپهر»، 21(81)، 21-15.
2. اسدپور، ا. ع. (1396). واکاوی درآمد پایدار شهرداری­ها با رویکرد توسعه پایدار شهری مطالعه موردی در شهر بندرعباس. مجله مدیریت شهری، 16(46)، 112-97.
3. ایزی، س. (1388). تجزیه و تحلیل نظام درآمدی شهرداری­ها درایران مورد مطالعه: کلانشهر تهران. پایان­نامه کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی: دانشکده مدیریت و حسابداری.
4. پورعلی، ج. (1391). تحلیلی بر چالش­های مدیریت شهری با تاکید بر تأمین منابع مالی مطالعه موردی: شهرداری منطقه سه شهر تبریز. پایان نامه کارشناسی ارشد. تبریز: دانشگاه تبریز، دانشکده پردیس بین الملل ارس.
5. جمشید­زاده، ا. (1382). بررسی هزینه­ها و اعتبارات شهرداری­های کشور. فصلنامه مدیریت شهری، (13)، 28-37.
6. حسینی دهاقانی، م.، و بصیرت، م. (1395). رهیافت نظریه بازی در تحلیل بازی­های قدرت شهری: تحلیلی بر فرایندهای ساخت و ساز در کلانشهر تهران. نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، 21(1)، 100-91.
7. دانش جعفری، د.، باباجانی، ج.، و کریمی اسبوئی، س. (1393). ارزیابی پایداری منابع مالی و درآمدی شهرداری تهران. فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، (7)، 34-15.
8. زنوز، ب. ه. (1388). مبانی نظری تأمین مالی شهرداری­ها. ویژه­ی فصلنامه­ی اقتصاد شهر، (2)، 27-4.
9. سعیدفرد، ف.، رضویان، م.، و قورچی، م. (1397). تبیین بازتاب اقتصاد رانتی بر سازمان فضایی کلانشهرها نمونه موردی: منطقه 1 تهران. پژوهش­های دانش زمین، 9(2)، 164-145.
10. شرزه­ای، غ.، ماجد، و. (1390). تأمین مالی پایدار شهر. دو فصلنامه مدیریت شهری ویژه­نامه، 9(27)، 299-316.
11. صامتی، م. (1389). بررسی زمینه­های رانت جویی در ساختار درآمد- هزینه­های بودجه شهرداری­ها (مورد مطالعه: شهرداری اصفهان). پایان نامه کارشناسی ارشد. اصفهان: دانشگاه شهید اشرفی اصفهانی، دانشکده علوم اداری و اقتصاد.
12. صامتی، م.، بخشایش، ا. (1391). تحلیلی از شکل­گیری رانت در ترکیب درآمدها در بودجه شهرداری اصفهان با تاکید بر فروش تراکم. پژوهش­های رشد و توسعه پایدار. 12(3)، 66-47.
13. عباسی کشکولی، م. ع.، و باقری کشکولی، ع. (1389). راه­های تأمین درآمد پایدار برای شهرداری­های کشور. شهرداری­ها، 10­(98)، 27-18.
14. قادری، ج. (1384). ارزیابی نظام مالی و درآمدی شهرداری­ها در ایران. فصلنامه بررسی­های اقتصادی (اقتصاد مقداری)، 3(3)، 21-47.
15. قبادی، ن. (1391). چالش­های تأمین مالی دولت­های محلی و راهکارهای مقابله با آن مطالعه موردی: دولت­های محلی در ایران. دو ماهنامه بررسی مسائل و سیاست­های اقتصادی، 12(11 و 12)، 82-53.
16. قلندری، ح. (1397). ساختار درآمدی شهرداری­ها با تاکید بر تولید فضای شهری رانتی مطالعه موردی: منطقه یک شهرداری تهران. تهران: پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زمین.
17. قلی­پور، ر.، درویش­زاده، م. م.، و پیران­نژاد، ع. (1398). بررسی روش­ها، منبع­ها و مانع­های دستیابی به درآمد پایدار شهری مطالعه موردی: شهرداری ارومیه. فصلنامه مدیریت دولتی، 11(1)­، 178-151.
18. کاظمیان، غ.، و سعیدی رضوانی، ن. (1383). امکان­سنجی واگذاری وظایف جدید به شهرداری­ها، ج. چهارم: تحلیل وظایف شهرداری­ها در ایران. تهران: انتشارات سازمان شهرداری­های کشور.
19. لاله­پور، م. (1393). تبیین رابطه نظام تأمین منابع مالی مدیریت شهری تهران با سازمان­یابی کالبدی- فضایی آن. فصلنامه مطالعات مدیریت شهری. 6(19)، 29-17.
20. مقیمی، م. (1386). اداره امور حکومت­های محلی، مدیریت شوراها و شهرداری­ها. تهران: دانشکده مدیریت دانشگاه تهران و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
21. نصراصفهانی، ر. (1395). نقد شیوه کنونی تأمین مالی شهرداری­ها ارائه الگوی تأمین مالی توسعه شهری بر مبنای اصول اقتصاد مقاومتی. پژوهش­نامه انتقادی متون و برنامه­های علوم انسانی. ویژه­نامه اقتصاد مقاومتی، 168-145.
22. هاشمی، س. م. (1387). مجموعه قوانین و مقررات مالی اداری و منابع درآمدی شهرداری­ها با آخرین اصلاحات و اهم آنچه مدیران شهری باید بدانند. تهران: شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری.
23. یزدانی، ف. (1382). تولید رانت؛ گرانیگاه نظام درآمدی شهرداری­ها. فصلنامه مدیریت شهری، 13، 12-17.
24. یزدانی، ف. (1382). مالیه شهری. مجموعه مقالات کارگاه تخصصی تدوین سیاست­های راهبردی برای توسعه آتی شهر تهران. تهران: سازمان ایرانی مجامع بین المللی.

 

25. Andelson, R. V. (2000). Land -Value Taxation Around the World.The American journal of economics and sociology, 59(5), xix-xlii.
26. Caves, R. W. (2005). Encyclopedia of the City. London: Routledge.
27. Dye, R. F. & England, R. W. (2009). Land value Taxation: Theory, Evidence and practice. Cambridge, Massachusetts: Lingoln Institute.
28. Eslambulchi, A., Emami, A., Jozei, N., & Maroufi, F. (2018). Prioritization of municipalities' strategies for sustainable income and financing resources. Revista Gestão & Tecnologia,18(2), 7-27.
29. Ingram, G.K. & Hong, Y. (2010). Municipal revenue options in a time of financial crisis. Cambridge: Lincoln Institute of Land Policy.
30. Inman, R. P. (2005). Financing cities. Cambridge: Lincoln Institute of Land Policy.
31. Janoušková, J. & Sobotovičová, Š. (2019). Fiscal autonomy of municipalities in the context of land taxation in the Czech Republic. Land Use Policy, 82, 30-36.
32. Johnson, J. A. (1975). The municipal quest for additional revenues:  Implications for urban growth and urban government In Canada. Local Government Studies, 1(1), 63-75.
33. Milenkovski, A., Kozuharov, S., & Ristovska, N. (2016). Financing possibilities of the local government. UTMS Journal of Economics, 7(1), 1-11.
34. North, D. C. (1991). Institutions. Journal of Economic Perspectives, 5(1), 97-112.
35. Ultsch, A., & Behnisch, M. (2017). Effects of the payout system of income taxes to municipalities in Applied geography, 81, 21-31.