اولویت‌‌بندی پیشران‌های مدیریت فضای سبز مبتنی بر آینده‌پژوهی و برنامه‌ریزی سناریو در شرایط بحران منابع آب

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• سید مرتضی مرجانی بجستانی ¹
• مرتضی اکبری ²
• علی قربانپور دشتکی ³
• مهدی چمانده ⁴

¹ کارشناس ارشد مدیریت بحران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، تهران، ایران

² استادیار مدیریت مناطق بیابانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³ استادیار علوم سیاسی، دانشگاه حیکم سبزواری، سبزوار، ایران

⁴ کارشناس ارشد شناسایی و مبارزه با علف‌های هرز، دانشگاه آزاداسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران

https://doi.org/10.22067/jgusd.2021.48275.0

چکیده

این پژوهش با هدف شناخت عوامل و پیشران‌های موثر در توسعه فضای سبز و ارائه استراتژی و سناریوهای محتمل در شرایط بحران انجام شد. در این پژوهش پیشران‌های اصلی (معیارها) توسعه فضای سبز در شهر مشهد با استفاده از نظر خبرگان و کارشناسان (پنل خبرگان) و براساس پرسش‌نامه و در دو راند صورت گرفت. طراحی پرسش نامه با استفاده از طیف لیکرت صورت گرفت. روایی براساس ضریب آلفا کرونباخ که مبتنی بر واریانس بوده و با استفاده از نرم ­افزار SPSS، معادل 829/0 محاسبه شد و پایایی با نظر خبرگان مشخص گردید. حجم نمونه از طریق جدول مورگان 30 نفر تعیین گردید و با تکیه بر روش دلفی توزیع و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. .نتایج نشان داد معیارها و شاخص‌های موثر در توسعه فضای سبز در راند اول به ترتیب اولویّت معیارهای اجتماعی، مدیریتی، اقلیمی، اقتصادی و در راند دوم دلفی به ترتیب اهمیّت معیار مدیریتی، معیارهای اقلیمی، اقتصادی و اجتماعی بدست آمد. بررسی دو معیار مهّم مدیریتی و اقلیم نشان داد که عدم مدیریت منابع آب و خشک‌سالی‌های مستمر بدترین سناریو و مدیریت منابع آب و عدم خشک‌سالی، بهترین سناریوهای محتمل در آینده می‌باشند. برخی از مهّم‌ترین راهبردهای پیشنهادی معیار مدیریتی، بهره‌برداری مدیریت شده سفره‌های آب زیرزمینی و همسوسازی سیاست­ های مدیریتی شهری با سایر ارگان‌های مرتبط دولتی است و مهمترین راهبردهای پیشنهادی معیار اقلیمی آمادگی برای وقوع پدیده‌ خشک‌سالی، بررسی اثرات گرمایش زمین و اثر آن بر پوشش‌گیاهی منطقه و همچنین مدیریّت بارش اندک سالانه و کنترل شدت بارندگی می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

• روش دلفی
• سناریو
• مشهد
• معیارهای اجتماعی-اقتصادی
• نیروهای محرکه

20.1001.1.25383531.1399.7.2.4.3

عنوان مقاله [English]

Prioritizing Driving Force of Green Space Management based on Futures Studies and Scenario Planning in Critical Situation of Water Resources

نویسندگان [English]

• Seyed Morteza Marjani Bejestani ¹
• Morteza Akbari ²
• Ali Ghorbanpoor ³
• Mehdi Chamandeh ⁴

¹ MSc in Crisis Management, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran

² Assistant Professor in Desert Area Management, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

³ Assistant Professor in Political Science, Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran

⁴ MSc in Weed Control and Identification, Islamic Azad University, Mashhad Branch, Mashhad, Iran

چکیده [English]

This study was conducted to identify the effective factors and drivers in green space development and to present possible strategies and scenarios in critical situation. In this work, the main drivers (criteria) of green space development were identified in Mashhad city using experts' opinions and based on a questionnaire approach (in two rounds). The questionnaires were designed using the Likert scale. The validity was established based on Cronbach's alpha coefficient (0.829), which is based on the variance of records, within the SPSS environment. The reliability of the questionnaire was also confirmed based on the opinion of experts. The number of samples as 30 people was determined via the Morgan's table and the samples were analyzed based on the Delphi method. The results showed that the criteria and indicators affecting the development of green space in the first round were social, managerial, climatic, economic criteria, respectively, and in the second round of the Delphi technique were managerial, climatic, economic, and social, respectively. The examination of the two important management and climate criteria showed that lack of management of water resources and continuous droughts form the worst-case scenario and the management of water resources and lack of droughts form the best possible scenarios in the future. Some of the most important strategies proposed for the management criterion are the proper utilization of groundwater aquifers and the alignment of urban management policies with the policies of other government agencies. The most important strategies proposed for the climate criterion are preparation for the occurrence of drought, the study of the impacts of global warming on vegetation, low annual rainfall management and rainfall intensity control, respectively.

کلیدواژه‌ها [English]

• Delphi technique
• Scenario
• Mashhad
• Socio-economic Criteria
• Driving forces

مراجع

1. احمدی، م.، و داداشی رودباری، ع. ع. (1394). آینده­پژوهی خشک‌سالی شهر مشهد و اثر آن بر منابع آب‌های زیرزمینی. پنجمین کنفرانس منطقه‌ای تغییر اقلیم، تهران، سازمان هواشناسی، 1-25.
2. اکبری، م.، جرگه، م. ر.، و مدنی سادات، ح. (1388). بررسی افت سطح آب‌های زیرزمینی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (مطالعه موردی: آبخوان دشت مشهد). پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، 16 (4)، 63-78.
3. بهشتی، م. ب.، بهبودی، د.، زالی، ن.، و احمدزاده، ف. (1399). سناریوهای مدیریت منابع آب بر مبنای رویکرد آینده­پژوهی (مطالعه موردی: شهرستان تبریز). دوفصلنامه آینده­پژوهی ایران، 2(5)، 203-228.
4. حکمتی، ج. (1382). طراحی باغ و پارک. چاپ پنجم. تهران: نشر فرهنگ جامع.
5. رضائیان، ا.، و رضائیان، ع. ح. (1395). آینده­پژوهی بحران آب در ایران به روش سناریوپردازی، اکوهیدرولوژی، 3(2)، 17-1.
6. رضائیان، ع. (1394). مدیریّت فشار روانی (مدیریت رفتار سازمانی پیشرفته). تهران: انتشارات سمت.
7. رهنما، م. ر.، و اسدی، ر. ا. (1395). تحلیل وضعیت استراتژیک استان خراسان رضوی در راستای برنامه‌ریزی آمایش سرزمین. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 1، 115-141.
8. سازمان پارک‌های شهرداری مشهد. (1397). گزاش سالانه سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری مشهد، سایت پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد.
9. ساسان­پور، ف. (1390). مبانی پایداری توسعه کلانشهرها، مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران.
10. ساعدی، ع.، و نیکوصفت، ح. ر. (1395). بررسی بحران آب فضای سبز شهرداری‌ها و ارایه راهکارهای عملیاتی جهت صرفه جویی در مصرف آب. چهارمین کنفرانس علمی پژوهشی افق‌های نوین در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی معماری و شهرسازی ایران، تهران.
11. شرکت مهندسین مشاور فرنهاد. (1394). گزارش طرح جامع کمربند سبز مشهد، معاونت فضای سبز شهرداری مشهد.
12. عسگری، پ.، عزیزآبادی فراهانی، ف.، نوابخش، م.، و صالحی امیری، ر. (1397). آینده­پژوهی سرمایه فرهنگی در خانواده­های ایرانی به روش مدل­سازی. فصلنامه آینده پژوهی مدیریت، 30(112)، 103-119.
13. فیضی کوشکی، ف.، اکبری، م.، معماریان، ه.، و اعظمی‌راد، م. (1397). ارائه برنامه‌های راهبردی جهت مدیریت بحران بیابان‌زایی با استفاده از علم آینده پژوهشی. فصلنامه دانش پیش‌گیری و مدیریّت بحران، 8(4)، 414-401.
14. فیضی کوشکی، ف.، اکبری، م.، معماریان، ه.، و اعظمی‌راد، م. (1398). شناسایی و رتبه‌بندی مهم‌ترین عوامل بیابان‌زایی در استان خراسان رضوی با استفاده از روش دلفی. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 31، 205-225.
15. کرمی، ت. ا.، و غفاریان بهرامان، م. (1396). آینده­پژوهی بحران آب و چالش‌های امنیتی آن (مورد مطالعه: شهرستان رفسنجان). فصلنامه تخصصی دانش انتظامی، 8(21)، 79-49.
16. کلهر، م.، و ذبیحی، ح. (1398). آینده‌پژوهی تاخیرات پروژه‌های شهری با رویکرد تحلیل لایه‌ای علّت‌ها، سناریونویسی، تاپسیس فازی و سوات. فصلنامه آینده­پژوهی مدیریّت، 30(116)، 186-199.
17. مهرشاد، ف.، علامه، م.، و منیعی، ا. (1394). آینده­پژوهی آب در ایران، دوّمین همایش راهکارهای پیشروی بحران آب در ایران و خاورمیانه. مرکز همایش‌های علمی همایش نگار، شیراز.
18. نعیمی مجد، م.، و نعیمی مجد، آ.، (1398). آینده­پژوهی گردشگری پایدار، رهیافتی نو در اقتصاد مقاومتی (مورد مطالعه: کارشناسان صنعت گردشگری و هتلداری). فصلنامه آینده پژوهی مدیریت، 30(116)، 201-212.
19. وطن­پرست، ا.، اولادی قادیکلایی، ج.، و اکبری، م. (1394). برنامه‌ریزی سبزراه‌های شهری (مطالعه موردی: منطقه یازده شهری کلان شهر مشهد). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 2(2)، 104-91.
20. یزدان پناهی، ع.، اکبری، م.، و بهرنگ منش، م. (1397). بررسی تغییرات زمانی-مکانی پارامترهای کمّی و کیفی آب زیرزمینی با استفاده از روش‌های زمین آمار در دشت مشهد. مجله ترویج و توسعه آبخیزداری، 6 (20)، 25-34.

 

21. Akbari, M., Feyzi Koushki, F., Memarian, H., & Azamirad, M. (2020). Prioritizing effective indicators of desertification hazard using factor-cluster analysis, in arid regions of Iran. Arabian Journal of Geosciences, 13(8), 1-17.
22. Azimi Dezfuli, A. A., Eftekhari Abdoreza, R., Nezamipur, Gh., & Hideg, E. (2017). A survey on integral futures studies capacity to overcome the challenge of meeting future water resources for food production at the national level in Iran. Journal of Sustainable Rural Development, 1(1), 53-68.
23. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2019). Water - Food and Agriculture Organization. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations http://www.fao.org/water/en. Available access 14 July 2020.
24. Han, Y., Kang, W., & Song, Y. (2017). Mapping and Quantifying Variations in Ecosystem Services of Urban Green Spaces: A Test Case of Carbon Sequestration at the District Scale for -
25. Kleyn, G., & Luttrell, T. (Eds.) (2011). Water: our future - an FDI landmark study. Perth: Future Directions International (FDI).
26. Mack, L., Andersen, H. E., Bekliglu, M., Bucak, T., Couture, R. M., Cremona, F., Ferreira, T., Hutchind, M. G., Mischke, U., Navarro, E. M., Rankinen, K., Venohr, M., & Birk, S. (2019). The future depends on what we do today–Projecting Europe's surface water quality into three different future scenarios. Science of the total environment, 668, 470-484.
27. Madani, K. (2015). Water management in Iran: what is causing the looming crisis. journal of environmental studies and sciences, 4(4), 315-328.
28. Manzano-Solís, L.R., Delgado, C.D., Gómez Albores, M.A., Mastachi, C., & Soares, D. (2019). Use of structural systems analysis for the integrated water resources management in the Nenetzingo river watershed, Mexico. Land Use Policy, 87(104029), 1-11.
29. Milvoy, A., & Roué Le Gall, A. (2015). Les questions à se poser pour aménager des espaces de jeux favorables à la santé. La Santé en Action, (434), 38-39.
30. (2008). NASA Satellites Find Freshwater Losses in Middle East. Washington, D.C.: NASA. https://www.nasa.gov/mission_pages/Grace/news/grace20130212.html. Available access Feb 12, 2013.
31. Navrud, S. and Strand, J. (2017). Valuing Global Ecosystem Services: What Do European Experts Say? Applying the Delphi Method to Contingent Valuation of the Amazon Rainforest. Environmental and Resource Economics, 70(1), 249-269.
32. O’brien, F.A. (2004). Scenario planning - Lessons for practice from teaching and learning. European Journal of Operational Research, 152(3), 709-722.
33. Seoul, Korea (1975–2015). International Review for Spatial Planning and Sustainable Development, 6(3), 110-120.
34. Shakweer, A., & Youssef, R.A. (2007). Futures studies in Egypt: Water Foresight 2025. Foresight , 9(4):22-32.
35. Shearman, R.C. (2006). Fifty years of splendor in the Grass. Crop Science, 46(5), 2218-2229.
36. Toffler, A. (2016). Future Shock and Third Wave author, dead at 87". CBC News: Associated Press. June 29, 2016. Archived from the original on August 13, 2016.
37. Wade, W. (2012). Scenario Planning: A Field Guide to the Future. 1 edition. Wiley: John Wiley & Sons Publisher.
38. World Health Organization WHO. (2017). Urban green space interventions and health: a review of impacts and effectiveness. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file. Available access 15 May 2017.