تحلیلی بر زیست پذیری شهری با تاکید بر شاخص مسکن (مطالعه موردی: کلانشهر مشهد)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• محمد قنبری
• محمد اجزاء شکوهی
• محمد رحیم رهنما
• امید علی خوارزمی

دانشگاه فردوسی مشهد

https://doi.org/10.22067/jgusd.2021.44445.0

چکیده

امروزه رویکردهای گوناگونی برای حل مسائل و مشکلات موجود در شهرها مطرح و به کار گرفته شده‌اند. عوامل متعددی در زیست پذیری یک مکان تأثیر دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به حضور مردم، کاربری مختلط، مسکن، ایمنی و امنیت، حس تعلق، کارایی و محیط زیست اشاره کرد. هدف اصلی این پژوهش تحلیل زیست پذیری شهری کلانشهر مشهد با تاکید بر شاخص مسکن می‌باشد. روش تحقیق این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و  به لحاظ روش، توصیفی- تحلیلی می‌باشد. از نرم افزارهای GIS، SPSS و مدل ویکور و آنتروپی برای تحلیل اطلاعات استفاده شده است. براساس سرشماری نفوس و مسکن سال 1390، تراکم نفر در واحد مسکونی در شهر مشهد 4/3 نفر می‌باشد. بیشترین سرانه مسکونی با 9/56 و 8/56 مترمربع مربوط به منطقه 13 و 8 بوده است. همچنین کمترین سرانه با 7/20 و 1/20 در منطقه 4 و 5 مشاهده می‌شوند. به لحاظ شاخص‌های قدمت، دوام، مالکیت، دسترسی به فاضلاب شهری و قیمت مسکن بهترین وضعیت به ترتیب مربوط به مناطق 12، 12، 1، 11 و 1 می‌باشد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که منطقة 11 کلانشهر مشهد، بهترین منطقه از نظر شاخص مسکن می‌باشد. پس از منطقه 11، مناطق 10 و 9 به لحاظ مسکن دارای بهترین شرایط می‌باشند. بدترین منطقه هم به لحاظ مسکن، به ترتیب مناطق 5، 4 و 13 می‌باشند. حدود 38 درصد مناطق شهر مشهد در سطح بسیار نامطلوب مسکن به لحاظ زیست پذیری شهری قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

• زیست پذیری شهری
• شاخص مسکن
• عینی و ذهنی
• مشهد

20.1001.1.25383531.1400.8.1.6.0

عنوان مقاله [English]

The Analysis of Urban Livability with Emphasis on Housing Indicator (Case Study: Mashhad Metropolis)

نویسندگان [English]

• Mohammad Ghanbari
• Mohammad Ajzae Shokuhi
• Mohammad Rahim Rahnam
• Omid Ali Kharazmi

Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

Today different approaches are proposed and used for solving the current issues and problems in cities. Multiple factors affect the livability of a place, of which we can note the presence of people, mixed use, housing, safety and security, sense of belonging, efficiency and the environment. The main goal of this study is to investigate urban livability with emphasis on housing indicator in Mashhad metropolis. The research method of this research is applied in terms of goal and is descriptive analytical in terms of methodology. GIS and SPSS software, and Vikor and Entropy models were used for data analysis. The person density in the residential unit of Mashhad metropolis was 3.4 based on population and housing census in 2011. Zones 13 and 8 had the highest residential per capita with 56.9 and 56.8 m2, respectively, whereas zones 4 and 5 had the lowest residential per capita with 20.7 and 20.1 m2, respectively. Zones 12, 12, 1, 11, and 1 had the best situation in terms of oldness, durability, ownership, access to municipal sewage and housing price indicators, respectively. The results of the study showed that the zone 11 of Mashhad metropolis is the best zone in terms of housing indicator, followed by zones 10 and 9, respectively. By contrast, zones 5, 4 and 13 had the worst conditions in terms of housing indicator, respectively. About 38% of the zones of Mashhad are in a very unfavorable level of housing in terms of urban livability.

کلیدواژه‌ها [English]

• Urban Livability
• Housing Indicator
• Objective and Subjective
• Mashhad

مراجع

1. اسدی، ا. (1390). تحلیل توزیع فضایی قیمت مسکن در شهر مشهد. مشهد: پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد
2. ایراندوست، ک.، عیسی لو، ع. ا.، و شاهمرادی، ب. (1392). شاخص زیست­پذیری در محیط­های شهری (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهر مقدس قم)، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، 4(13)، 118-101.
3. بندر آباد، ع. ر. (1389). ﺗﺪوﯾﻦ اﺻﻮل اﻟﮕﻮی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻀﺎﯾﯽ و ﺷﮑﻞ ﺷﻬﺮ زﯾﺴﺖ­ﭘﺬﯾﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی ﻣﻨﺎﻃﻖ1، 15 و 22 ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان. تهران: رساله دکتری شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.
4. جعفری اسدآبادی، ح. (1392). بررسی زیست­پذیری شهرها در راستای توسعه پایدار مورد مطالعه کلان شهر تهران. تهران: پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی تهران.
5. جعفری، ف.، محمدی ترکمانی، ح.، و رسول­زاده، ز. (1397). تحلیلی بر عوامل تأثیرگذار در زیست­پذیری شهری مطالعه موردی: منطقه 8 شهر تبریز. فصلنامه برنامه­ریزی توسعه شهری و منطقه­ای، 3(6)، 143-113.
6. حاتمی­نژاد، ح.، مدانلو جوبیاری، م.، و اخوان حیدری، ک. (1398). تحلیل فضایی زیست­پذیری کالبدی کلان شهر اهواز. نشریه برنامه ریزی توسعه کالبدی، 4(13)، 23-11.
7. حاجی­نژاد، ع.، رفیعیان، م.، و زمانی، ح. (1389). بررسی متغیرهای فردی مؤثر بر رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیط زندگی مطالعه موردی: مطالعه بافت قدیم و جدید شهر شیراز. فصلنامه جغرافیا و توسعه، 17، 82-63.
8. حکیمی، ه. پورمحمدی، م. ر. پرهیزگار، الف. (1390). ارزیابی شاخص‌های کمی و کیفی مسکن در سکونتگاه‌های غیر رسمی ایران (مطالعه موردی جمشیدآباد خوی). مجله جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، 22 (4)، 210-197.
9. حیاتی، س. (1391). تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند شهری در مشهد. مشهد: پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.
10. حیدری، م. ت. (1394). تحلیل زیست­پذیری بافت­های فرسوده شهری (بافت فرسوده بخش مرکزی شهر زنجان). تهران: رساله دکتری، دانشگاه خوارزمی.
11. خراسانی، م. ا. (1397). تحلیل و ارزیابی تطبیقی دیدگاه ساکنان و مدیران محلی در رابطه با زیست­پذیری روستاهای پیرامون شهری در شهرستان ورامین. مجله جغرافیا و توسعه، 51، 280-261.
12. خراسانی، م. الف. (1391). تبیین زیست­پذیری روستاهای پیرامون شهری با رویکرد کیفیت زندگی مطالعه موردی شهرستان ورامین. تهران: رساله دکتری، دانشگاه تهران.
13. خزائی نژاد، ف. (1394). تحلیل زیست­پذیری در بخش مرکزی شهر تهران. تهران: رساله دکتری، دانشگاه خوارزمی.
14. خستو، م.، و سعیدی رضوانی، ن. (1389). عوامل مؤثر بر سرزندگی فضاهای شهری: خلق یک فضای شهری سرزنده با تکیه بر مفهوم خرید پیاده. نشریه هویت، 4(6)، 74-63.
15. رسولی ثانی­آبادی، ا.، فرهادی، م.، و غفاری، ع. (1396). نقش فضای ارتباطی در دستیابی به واحدهای مسکونی انعطاف­پذیر. مجله صفه، 27(76)، 36-17.
16. زنگنه، م. (1392). تحلیل فضایی قابلیت‌های شهر مشهد جهت دستیابی به توسعه پایدار مسکن. اصفهان: رساله دکتری، دانشگاه اصفهان.
17. زیاری، س.، فرهودی، ر.ا.، پوراحمد، ا.، حاتمی­نژاد، ح. (1397). بررسی و تحلیل مسکن پایدار در شهر کرج. مجله جغرافیا و توسعه، 52، 156-141.
18. زیاری، ک. ا.، پوراحمد، ا.، حاتمی­نژاد، ح.، و باستین، ع. (1397). سنجش و ارزیابی اثرات حکمروایی خوب شهری بر زیست­پذیری شهرها (مطالعه موردی: شهر بوشهر). نشریه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 9(34)، 18-1.
19. ساسان­پور، ف.، تولایی، س.، و جعفری اسدآبادی، ح. (1394). سنجش وارزیابی زیست­پذیری شهری در مناطق بیست و دو گانه کلانشهر تهران. فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 5(18)، 42-27.
20. سالاری مقدم، ز.، زیاری، ک. ا.، و حاتمی­نژاد، ح. (1398). سنجش و ارزیابی زیست­پذیری محلات شهری مطالعه موردی: منطقه 15 کلان شهر تهران. فصلنامه شهـر پایـدار، 2(3)، 58-41.
21. ستارزاده، د. (1388). بررسی شاخص‌های جمعیتی مسکن ایران در سال 1385. فصلنامه جمعیت، 67 و 68، 79-57.
22. سلیمانی مهرنجانی، م.، تولایی، س.، رفیعیان، م.، زنگانه، ا.، و خزاعی­نژاد، ف. (1395). زیست­پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص‌ها. مجله پژوهش‌های جغرافیایی برنامه­ریزی شهری، 4(1)، 50-27.
23. شرکت آب و فاضلاب شهر مشهد. (1391). مشهد: شرکت آب و فاضلاب شهر مشهد.
24. علیپور، س.، احدنژاد روشتی، م.، و مشکینی، ا. (1399). تحلیلی بر زیست­پذیری مسکن شهر کرج با رویکرد عدالت اجتماعی. دو فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهرها، 7(2)، 147-129.
25. مازندرانی، ع. (1392). شناسایی اصول و معیارهای شهر زیست­پذیر و سنجش زیست­پذیری در منطقه 5 شهر تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
26. مدیریت آمار، فناوری و تحلیل اطلاعات شهرداری مشهد. (1393). گزیده شاخص‌های جمعیتی شهر مشهد، برگرفته از اطلاعات سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390. مشهد: معاونت برنامه­ریزی و توسعه شهرداری مشهد.
27. مرکز آمار ایران. (1390). آمار مناطق 13 گانه شهر مشهد. تهران: مرکز آمار ایران.
28. مرکز آمار ایران. (1390). نتایج کلی سرشماری نفوس و مسکن سال 1390 در استان خراسان رضوی. تهران: مرکز آمار ایران
29. معاونت برنامه­ریزی و توسعه شهرداری مشهد. (1392). سالنامه آماری سال 1392 شهر مشهد. مشهد: شهرداری مشهد.
30. وارثی، ح. ر. (1373). بررسی وضعیت مسکن اصفهان. مجموعه مقالات سمینار سیاست‌های توسعه مسکن در ایران. تهران: انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی.

 

31. Amir, A. , Puspitaningtyas, A., & Santosa, H. R. (2015). Dwellers participation to achieve livable housing in grudo rental flats. Procedia - Social and Behavioral Sciences, (179), 165-175.
32. Badland, H., Whitzman, C., Lowe, M., Davern, M., Aye, L., Butterworth, I., Hes, D., & Giles-Corti, B. (2014). Urban livability: emerging lessons from Australia for exploring the potential for indicators to measure the social determinants of health. Social Science & Medicine, (111), 64-73.
33. Ball, D. (2013). What makes a happy city? Journal of cities, (32), 39-50.
34. Blassingame, L. (1998). Sustainable cities: oxymoron, utopia or inevitability? Social science Journal, (35), 1-13.
35. Florida, R. (2002). The rise of the creative class: and how it's transforming work, leisure, community and everyday life. NY: Basic books Publication.
36. Flynn, P., Berry, D., & Theodore, H. (2002). Sustainability&quality of life indicators: towards the integration of economic, social and environmental measure. The journal of social health, 2(4), 1-23.
37. Howden-Chapman, P. (2002). Housing and inequalities in health. Journal of Epidemiology and Community Health, 56, 645-646.
38. Kotkin, J. (2001). The new geography: how the digital revolution in reshaping the American landscape. NY: Random house paper Backs.
39. Larice, M. Z. (2005). Great neighborhood: the livability and morphology of high density neighborhoods in urban North America. Berkeley: PhD thesis in University of California.
40. Lowe, M., Whitzman, C., Badland, H. , Davern, M., Hes, D., Aye, L., Butterworth, I., & Giles-Corti, B. (2013). Liveable, healthy, sustainable: what are the key indicators for melbourne neighbourhoods? Melbourne: McCaughey VicHealth Centre for Community Wellbeing, Melbourne University.
41. Norris, T. Pittman, M. (2000). The health community’s movement and coalition for healthier cities and communities. Public Health Reports, 115, 118-124.
42. The Economist Intelligence Unit. (2015). A summary of the liveability ranking and overview, London, England.
43. Van Dorst, M. (2010). Sustainable liveability: privacy zoning as a physical condition for social sustainability, in Environment, health, and sustainable development. Abdel-Hadi, M. Tolba, and S. Soliman, Editors. Cambridge: Hogrefe Publishing.
44. Vanzerrr, M., & Seskin, S. (2011). Recommendations memo2 livability and quality of
    life indicators, Memorandum.
45. Williams, C., Zhou,, He, G., & Levine, M. (2012). Measuring in all the right places: themes in international municipal eco-city index systems. Ernest Orlando Lawrence Berkeley National Laboratory, 1-15.