رتبه بندی نواحی شهری بر اساس شاخص‌های کالبدی شکوفایی شهری (مطالعه موردی: شهر تبریز)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• محسن احدنژاد ¹
• صفیه حاضری ²

¹ دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

² دانش آموخته دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان،زنجان، ایران

https://doi.org/10.22067/jgusd.2021.45876.0

چکیده

بررسی وضعیّت و تنگناهای توسعه‌ی نواحی، به لحاظ شکوفایی در شهرها، از مسایلی است که اخیراً در فرهنگ برنامه‌ریزی شهری مطرح شده است. اما در کشور ما کمتر طرح شده و ناشناخته می ­باشد. این مقاله ضمن معرفی شکوفایی شهری به عنوان رویکرد جدید در برنامه ­ریزی شهری جهان معاصر،  مفهوم شکوفایی و ابعاد آن را بررسی کرده و به شناسایی شاخص ­ها و عوامل موثر در شکوفایی شهری در بعد کالبدی (­زیر­­ساختی) می­ پردازد و سپس نواحی شهری تبریز را بر اساس شاخص ­های شکوفایی کالبدی با استفاده از مدل تودیم رتبه ­بندی می ­نماید. این پژوهش از نظر هدف کاربردی، و از نظر روش توصیفی- تحلیلی است. جهت رتبه­ بندی و انجام تحلیل­ های لازم­؛ از GIS برای تهیه نقشه ­های مربوطه­، از روش AHP جهت وزن­ دهی معیارهای موثر در شکوفایی شهری کالبدی و زیرساختی و در نهایت از مدل TODIM برای رتبه ­بندی شکوفایی شهری کالبدی و زیرساختی نواحی شهری استفاده گردیده است. نتایج حاصل از مطالعه نشان می ­دهد که نواحی 1-8، 1-5 ، 2-1، نواحی با شکوفایی بالا به لحاظ کالبدی و زیرساختی می ­باشند. و نواحی 2-9، 6-5 ، 3-7، نواحی با شکوفایی پایین و در سه رتبه آخر به لحاظ شکوفایی کالبدی و زیرساختی می­ باشند. در کل، آنچه که از رتبه ­بندی نهایی به دست آمد، نشان­ دهنده عدم تعادل در توزیع مولفه ­های شکوفایی مرتبط با زیرساخت­ های شهری در کلانشهر تبریز می­باشد.

کلیدواژه‌ها

• بعد کالبدی
• شکوفایی شهری
• شهر تبریز
• مدل تودیم

20.1001.1.25383531.1399.7.2.7.6

عنوان مقاله [English]

Ranking Urban Districts based on Physical Indices of City Prosperity (Case Study: Tabriz City)

نویسندگان [English]

• Mohsen Ahadnejad ¹
• Safiye Hazeri ²

¹ Associate Professor in Geography and Urban Planning, University of Zanjan, Zanjan, Iran

² PhD in Geography and Urban Planning, University of Zanjan, Zanjan, Iran

چکیده [English]

Exploring the problems of developing different districts, in terms of city prosperity, has been recently considered in urban planning discussions, but it is under-researched and unknown in Iran. Introducing city prosperity as a new approach in urban planning in the new era, the study investigated this concept and its different aspects. It then identified the indices and effective factors in city prosperity in terms of physical (infrastructure) aspects. Finally, using TODIM model, urban districts of Tabriz were ranked based on indices of physical prosperity. This applied study is descriptive-analytical. GIS was used for the providing the maps, AHP was used for weighting criteria effective in physical and infrastructure city prosperity, and TODIM was used for ranking physical and infrastructure city prosperity. The study showed that districts 1-8, 1-5, and 1-2 are high in terms of physical and infrastructure city prosperity and districts 2-9, 5-6, 3-7 are the lowest in this regard. The results of ranking art of the study showed the imbalance in distribution of elements of prosperity pertaining to the urban infrastructures of Tabriz.

کلیدواژه‌ها [English]

• Physical Dimension
• City Prosperity
• Tabriz City
• TODIM Model

مراجع

1. احد­نژاد، م.، حاضری، ص.، مشکینی، و ا.، پیری، ع. (1397). شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر شکوفایی شهری با رویکرد آینده­نگاری (مطالعۀ موردی: کلانشهر تبریز)، فصلنامه علمی - پژوهشی پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 9(32)، 15-30.
2. پرهیز، ف.، صمصام، ج.، کریمیان، م.، زیاری، ک.، و جمیینی، د. (1391). تحلیلی بر وضعیت مسکن در استان با استفاده از مدل­های تحلیل عاملی، فصلنامه علمی- پژوهشی برنامه­ریزی منطقه­ای، 2(8)، 42-39.
3. دانش­پور، ح،. سعیدی رضوانی، ن،. و بذرگر، م. (1399). ارزیابی امکان قرارگیری شاخص دسترسی در میان شاخص­های اصلی شکوفایی شهری (مطالعۀ موردی: شهر شیراز). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 52(2)، 476-457.
4. رضاعلی، م.، حاتمی­نژاد، حسین.، فرجی سبکبار، ح.، علوی، ع.، و قائد رحمتی، ص. (1399). تبیین الگوی فضایی شاخص‏های شکوفایی شهری در ایران رویکردی نوین در مطالعه پایداری کلان شهرها (مطالعه موردی کلان شهر تهران). مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی. 15(1)، 294-281.
5. صابری­فر، ر. (1386). توسعه پایدار شهری، پیک نور­، 18، 115-108.
6. صفایی­پور، م.، ملکی، س.، حاتمی­نژاد­، ح.، مدانلو جویباری، م. (1396­). ارزیابی و سنجش مؤلّفه­های شکوفایی شهری در کلانشهر اهواز، جغرافیا و پایداری محیط، 22، 47-35.
7. علوی، س.، نظم فر، ح.، عشقی چهاربرج، ع. (1399). ارزیابی و سنجش شاخص‌های شکوفایی شهری (CPI) در کلان‌شهر تهران. برنامه­ریزی فضایی (جغرافیا). 10(3)، 97-77.
8. محتشمی، ن. (1393). فرایند شکل­گیری معماری فاخر براساس شاخص‌های شکوفایی شهری در ایران (نمونه: طراحی سرای محله درکه شهر تهران). تهران: پایان­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس.
9. محتشمی، ن.، مهدوی­نژاد، م.، و بمانیان، م. (1395). عوامل رشد و موانع بازدارنده شکوفایی شهری. تهران: دومین کنفرانس بین­المللی یافته­های نوین پژوهشی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری، کنفدراسیون بین­المللی مخترعان جهان(IFIA) ،  دانشگاه جامع علمی کاربردی.­
10. مرکز آمار ایران. (1396). گزیده نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395. چاپ اول. تهران: مرکز آمار ایران، دفتر ریاست، روابط عمومی و همکاریهای بین­الملل.
11. مهندسین مشاور نقش محیط (1394). طرح جامع در دست تهیه تبریز. تبریز: مهندسین مشاور نقش محیط.
12. یارزاده، س.، شمس­الهی، ب. (1397). نقش فضاهای عمومی در تحقق شکوفایی شهری و توسعه پایدار، فصلنامه علمی-پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، ۶(۲۳)، 124-111.

 

13. Ahmed, Q. I., Lu, H., & Ye, S. (2008). Urban transportation and equity: a case study of Beijing and Karachi. Transportation Research Part A, 42, 125-139.
14. Arbab, P. (2017). City Prosperity Initiative Index: Using AHP Method to Recalculate the Weights of Dimensions and Sub-Dimensions in Reference to Tehran Metropolis. European Journal of Sustainable Development, 6(4), 289-289.‏
15. Bonaiuto, M., Fornara, F., Ariccio, S., Cancellieri U. G and Rahimi L. (2014). Perceived Residential Environment Quality Indicators (PREQIs) relevance for UN-HABITAT City Prosperity Index (CPI). Journal of Habitat International, 1-11.
16. Calderon, C. (2008). Infrastructure and growth in Africa”, Policy Research Working Paper 4914, Washington, D. C.: World Bank.
17. Choguill, C. (1996). Ten steps to sustainable infrastructure, Journal of Habitat International, 20(3), 389-404.
18. Delbosc, A., & Currie, G. (2011). Exploring the relative influences of transport disadvantage and social exclusion on well-being. Transport Policy, 18, 555-
19. Gomes, L. F. A. M. (2009). An application of the TODIM method to the multicriteria rental evaluation of residential properties. European Journal of Operational Research, 193(1), 204-211.
20. Jones, S., Tefe, M., & Appiah-Opoku, S. (2015). Incorporating stakeholder input into transport project Selection-A step towards urban prosperity in developing countries? Habitat International, 45, 20-28.
21. Kahneman, D., & Tversky, A. (1997). Prospect theory: an analysis of decision under risk. Econometrica, 47, 263–292.
22. Lucas, K. (2012). Transport and social exclusion: where are we now? Transport Policy, 20, 105-
23. Musterd, S. (2010). The Creative Cultural Knowledge City. Some Conditions. Paperpresented at the University of Kaiserlautern.
24. N-Habitat. (2016). The city prosperity initiative: 2015 global city report. VRetrieved February 20, 2017 from http://unhabitat. org/cpi-global-cityreport.‏
25. Sabokbar, H. F., & Hosseini, A. (2021). Spatial heterogeneity modeling of city prosperity using GWt-test: The case study of Tehran. Habitat International, 109, 102325.‏
26. Sands, G. (2015). Measuring the prosperity of cities. Habitat International, 45. 1-2
27. Stead, D. (2015). What does the quality of governance imply for urban prosperity? Habitat International. 45, 64-
28. Surian, A., & Sciandra, A. (2019). City Prosperity Index: A comparative analysis of Latin American and Mediterranean cities based on well-being and social inclusion features. In Book of short papers ASA conference 2019, statistics for health and well-being (pp. 210-214(.
29. Teriman, S., Yigitcanlar, T., & Severine, M. (2009). Urban Sustainability and Growth Management in South-East Asian City Regions: The Case of Kualalumpur and Hongkong. PLANNING MALAYSIA JOURNAL, 7(1),47-68.
30. UN-Habitat. (2012). State of the world’s cities. London: Earthscan.
31. UN-Habitat. (2013). State of women in cities 2012-2013: Gender and the prosperity of cities. Nairobi, Kenya: United Nations Human Settlement Programme.
32. UN-Habitat. (2014). A world that counts: mobilizing the data revolution for sustainable development, undatarevolution.org
33. UN-Habitat. (2015). World Urban Campaigns. Cities Prosperity Initiative Toolkit.
34. Wong, C. (2015). A framework for ‘City Prosperity Index’: Linking indicators, analysis and policy. Habitat International, 45, 3-9.
35. Yigitcanlar, T., Dur, F., & Dizdaroglu, D., (2015). Towards prosperous sustainable cities: A multiscalar urban sustainability assessment approach. Habitat International, 36-46.