ارزیابی شاخص‌های کمی و کیفی مسکن شهری در ایران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• کسری آشوری ¹
• کیومرث حبیبی ¹
• میلاد دوستوندی ²

¹ دانشگاه کردستان

² گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه کردستان سنندج، ایران

https://doi.org/10.22067/jgusd.2021.48344.0

چکیده

مسکن، مسئله‌ای­اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فراتر از آن مسئله یک حق است که به دلیل برتری منافع شخصی بر نفع جمعی (سیاست­های بازار آزاد) این حق در اختیار صاحبان قدرت و سرمایه قرار گرفته و به عنوان یکی از چالش­های اساسی نظام شهرنشینی جهانی بدل شده است. در ایران نیز ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بر مسئله­مندی مسکن مؤثر بوده و تقاضاهای سوداگرانه در بازار سرمایه، مسکن را به کالایی سرمایه­ای بدل کرده است. ازاین‌رو در این پژوهش با نگاهی همه­جانبه پس از بررسی بنیان­های نظری و پیشینه­ی پژوهش، شاخص­هایی کمی و کیفی مسکن مورد بررسی قرار گرفت و چارچوب مفهومی موضوع استخراج شد. سپس در سطح کشور، رتبه­بندی استان­ها براساس شاخص­های موجود توسط مدل تاپسیس و فازی صورت گرفت. نتایج این رتبه­بندی نشان می­دهد که تجمع ثروت در مناطق کلانشهری در کشور، افزایش مسکن سرمایه­ای و رشد مسکن استیجاری و مسئله سکونت گروه­های کم­درآمد شهری و مسکن در استطاعت در این مناطق بیش­از سایر استان­ها بوده است به گونه­ای که استان­های دارای کلانشهر رتبه­های اول تا دهم را به خود اختصاص داده­اند. نتایج حاصل از پژوهش نشان می­دهد مسئله اصلی ریشه در ساختارهای مدیریتی دارد و تا زمانی که میان الیگارشی سیاسی و اقتصادی هم‌پوشانی باشد، امکان برون‌رفت از بحران فراهم نیست. همچنین توجه به رویکردهای نوین و نیز سلسله قوانین مالیاتی همراه با نظرات می­توانند به‌عنوان یکی از گزینه‌های مهم در حل مسئله­ مسکن راهگشا باشد؛ چراکه افزایش هزینه­های مالی عدم عرضه و نبود چشم­انداز رشد برای عرضه­کنندگان از ارزش مبادله­ای و سوداگری در بازار مسکن می­کاهد.

کلیدواژه‌ها

• ابعاد سیاسی
• ابعاد کمی و کیفی ایران
• چالش مسکن
• شاخص‌های مسکن

20.1001.1.25383531.1400.8.1.12.6

عنوان مقاله [English]

The Evaluation of Quantitative and Qualitative Indicators of Urban Housing in Iran

نویسندگان [English]

• Kasra Ashouri ¹
• kayomars habibi ¹
• Milad Doostvandi ²

² Department of Urban Planning Faculty of Art and Architecture, Kurdistan University, Sanandaj, Iran

چکیده [English]

Housing is a social, economic, and political issue and, beyond that, a right given to possessors of power and capital which has turned into a basic challenge in the global system of urbanization due to the preference of personal interests over collective benefits (free market policies). The analysis of the status of housing requires a comprehensive view of its different aspects. In Iran, this has been influenced by economic, political, social, and cultural aspects, and housing has turned into capital goods by demands on the capital market which is called a business. In this research, the quantitative and qualitative indicators of housing were investigated with a comprehensive view. The conceptual framework of the issue was offered after reviewing the related literature and introducing the theoretical foundations. Then, Iran’s provinces were ranked based on the available indicators using the TOPSIS method and fuzzy models. The results of ranking demonstrate that regions in the country with metropolises are affected more seriously than others by the accumulation of wealth in those regions, the increase in housing as capital, the growth of rental housing, and the issue of affordable housing for low-income urban groups, hence the provinces with metropolises have the first to tenth ranks as such. The results also indicate that the major issue is deeply rooted in the structures of administration, and it would be impossible to end the crisis as long as the political and economic oligarchies overlap. Another significant alternative that may help resolve the issue of housing is to consider modern approaches and series of taxation acts accompanied by supervision, because housing could be devaluated as a means of trade and business on the market through a rise in financial costs, shortage of supply, and lack of prospects of growth for suppliers.

کلیدواژه‌ها [English]

• Challenge of Housing
• Housing Indicators
• Iran’s Quantitative and Qualitative Aspects
• Political Aspects

مراجع

1. آرشین، م.، و سرور، ر. (1396). ارزیابی سیاست­های اجرایی دولت در تأمین مسکن گروه­های کم­درآمد شهری مطالعه موردی کلانشهر مشهد. فصلنامه مدیریت شهری، 9(30). 95-81.
2. آشوری، ک.، ایراندوست، ک.، و خالق­پناه، ک. (1397). تحلیل فرآیند تولید فضای غیررسمی در شهر سنندج. مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 5(1)، 242-211.
3. اطهاری، ک. (1385). عدالت رسمی و عدالت عینی در قانون­گذاری بخش مسکن. مجله­ی مجلس و پژوهش، 13(51)، 55-41.
4. آنامرادنژاد، ر. ب (1394). ارزیابی ویژگی­های کمی و کیفی مسکن در ایران طی سال­های 1390-1345. مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 6(20)، 50-35.
5. ایزدخواستی، ح. (1398). الزامات و چالش­های مولفه­های نظام اقتصادی الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت در حوزه مسکن: باتاکید بر عملکرد بخش مسکن در ایران. تهران: هشتمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت؛ الگوی پیشرفت، پیشران­ها، چالش­ها و الزامات تحقق.
6. ایزدخواستی، ح.، عرب­ماراز، ع.، و احمدی، خ. (1398). تحلیل عوامل کلان اقتصادی مؤثر بر شاخص­ توان­پذیری مسکن خانوار در مناطق شهری ایران: با تاکید بر نقش دولت. فصلنامه علمی مطالعات اقتصادیِ کاربردی ایران، 8(29)، 41-71.
7. بنرجی، آ.، و دوفلو، ا. (1392). اقتصاد فقیر: بازاندیشی بنیادین در شیوه مبارزه با فقر جهانی، ترجمه جعفر خیر خواهان و مهدی فیضی، تهران: نشر دنیای اقتصاد.
8. بنی فاطمه، ح. (1374). مشکلات مسکن در زندگی شهری ایران. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، 153 و 154، 72-49.
9. پورمحمدی، م. ر. (1382). برنامه­­ریزی مسکن. چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.
10. پورمحمدی، م. ر.، صدرموسوی، م. س.، و عابدینی، ا. (1391). تحلیلی بر سیاست­های تأمین مسکن دولت با تاکید بر برنامه­های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. نشریه مطالعات شهری، 3، 43-34.
11. پیکیتی، ت. (1396). سرمایه در سده­ی بیست و یکم ترجمه ناصر زرفشان، تهران: انشارات نگاه.
12. جعفری، ف.، و شری زاده، ع. (1398). شناسایی عوامل کلیدی مؤثر بر قیمت مسکن با رویکرد آینده نگاری (مورد پژوهی: کلانشهر تبریز). نشریه جغرافیا و برنامه ریزی، 23(67)، 89-67.
13. جوادی، ا. (1375). نگاهی گذرا به معضل مسکن در ایران، مجموعهء مقالات سومین سمینار سیاست‌های توسعه مسکن در ایران. جلد اول، تهران: سازمان ملی زمین و مسکن.
14. خلیلی، ا.، نورالهی، ح.، رشیدی، ن.، و رحمانی، م. (1393). ارزیابی سیاست­های مسکن مهر در ایران و ارائه راه­کارهای برای بهبود آن. نشریه مطالعات شهری، 13، 92-83..
15. دسوتو، ا. (1389)، راه دیگر. ترجمه جعفر خیرخواهان، تهران: نشرنی.
16. دلال­ پورمحمدی، م. ر. (1372). شیوه های دخالت دولت در بازار زمین شهری، نشریه رشد آموزش جغرافیا، 36، 19-14.
17. دلال­پورمحمدی، م. ر. (1370). روش­های اساسی تأمین سرپناه برای خانوارهای کم‌درآمد شهری در کشورهای درحال‌توسعه. نشریه زبان و ادب فارسی، 140 و 141، 46-21.
18. دو سوتو، ه. (1385). راز سرمایه. تهران: نشر نی.
19. راغفر، ح.، و سلطانی، ا. (1395)، برندگان و بازندگان مسکن در سه دهه گذشته به روایت آمار: منافع مردم اسیربازی مافیای قدرت و ثروت. روزنامه شرق، 13(2574)، 14 اردیبهشت‌ماه.
20. راغفر، ح.، و سلطانی، ا. (1395)، هزینه تفریح مرفه‌ترین‌ها 73 برابر فقیرترین‌ها. روزنامه شرق، 14(2776)، 25 دی‌ماه.
21. ربیعی­فر، و. ­ا.، حقیقت­نائینی، غ.، و قرایی، ف. (1392). ارزیابی ابعاد کالبدی مکسن با رویکرد توسعه پایدار شهری، نمونه موردی: منطقه 8 شهر کرج. نشریه معماری و شهرسازی آرمانشهر، 11، 321-307.
22. رضایی آدریانی، س.، و احمدی، ح. (1399)، تحلیل و ارزیابی شاخص­های کمی و کیفی مسکن در شهرستان­های استان اصفهان. فصلنامه آمایش محیط، 49، 44-23.
23. رفیع پور، ف. (1392). توسعه و تضاد. تهران: شرکت سهامی انتشار.
24. سقایی، م.، موذنی، ا.، و ثنایی راد، م. (1398). مسکن اجتماعی و عوامل مؤثر بر تأمین مسکن گروه­های کم درآمد (نمونه موردی: اسلامشهر). فصلنامه جغرافیا، 17(63)، 195-179.
25. شماعی، ع.، دلفان نسب، م.، وپوراکرمی، م. (1399). بررسی عوامل مؤثر بر قیمت مسکن در محله پارک الله تهران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 20(59)، 195-173.
26. شمس، م.، صفاری­راد، ع.، و قاسمی، ا. (1394). تحلیل کمی و کیفی مسکن در شهر برازجان بعد از انقلاب اسلامی. مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 10(32)، 54-39.
27. صارمی، ح.ر.، و ابراهیم­پور، م. (1391). بررسی شاخص­های مسکن ایران و جهان مطالعه موردی ایران، انگلیس و فرانسه. هویت شهر، 10(6)، 102-91.
28. صداقت، پ. (1398). مسکن؛ خانه یا سرمایه؟ ویژه نامه مدرسه تابستانی مطالعات انتقادی شهری با تاکید بر مسئله مسکن در ایران. تهران: دانشگاه تهران.
29. صرافی، م. (1397). رهیافت بازآفرینی شهری رادیکال برای چیرگی بر ناپایداری توسعه ایران. نشریه شهرسازی و معماری هفت شهر، 62، 62-57.
30. عزیزی، م. م. (1384). تحلیلی بر جایگاه و دگرگونی شخص­های مسکن شهری در ایران. نشریه هنرهای زیبا، 23، 34-25.
31. علیپور، س.، مشکینی، ا.، و احدنژاد روشنی، م. (1399)، رتبه بندی شاخص­های کمی و کیفی مسکن با استفاده از مدل تصمیم گیری ELECTRE III (نمونه مورد مطالعه محلات شهرکرج). نشریه علمی جغرافیا و برنامه ریزی، 24(17)، 295-273.
32. قربانی، ر.، محمودزاده، ح.، و حسین پور، م. (1397). ارزیابی شاخص­های کالبدی مسکن با رویکرد توسعه پایدار (مطالعه موردی: مناطق 2 و 4 شهر تبریز). فصلنامه جغرافیا، 16(56)، 107-90.
33. گروه تحقیقات اقتصادی بانک خاورمیانه (1394). بررسی تحولات بازار مسکن ایران. تهران: گروه تحقیقات اقتصادی بانک خاورمیانه
34. محسنی، ح.، و بت شکن، م. ه. (1397). پیوستگی انتقالات نوسانی میان بخش مسکن و بازار سرمایه. فصلنامه مجلس و راهبرد، 25(95)، 176-155.
35. محمدی ده­چشمه، پ. (1397). ارزیابی سیاست­های دولتی تأمین مسکن در مورد گروه­های کم­درآمد شهری (مطالعه موردی: شهر سامان). فصنامه جغرافیا برنامه­ریزی منطقه­ای، 8(2)، 295-281.
36. محمدی، ا.، آشوری، ک. (1396). درآمدی بر برنامه­ریزی مسکن گروه­های کم­درآمد شهری با تاکید بر توسعه درون­زا. سنندج: نشر جهاد دانشگاهی..
37. محمودیانی، س. ­ا.، و حسینی، ح. (1393). شاخص­های کمی و کیفی مسکن: تجربه­ی ایران بعد از انقلاب اسلامی. مجله­ی بررسی­های آمار رسمی ایران، 1(5)، 18-1.
38. مرکز آمار ایران (1365). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران: مرکز آمار ایران.
39. مرکز آمار ایران (1375). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران: مرکز آمار ایران.
40. مرکز آمار ایران (1385). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران: مرکز آمار ایران.
41. مرکز آمار ایران (1390). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران: مرکز آمار ایران.
42. مرکز آمار ایران (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران: مرکز آمار ایران.
43. مضطرزاده، ح.، و حجتی، و. (1390). شاخص­های مسکن مطلوب و آسیب­شناسی مشکلات آن در ایران. شیراز: نخستین همایش ملی مسکن ایرانی، دانشگاه آزاد اسلامی.
44. ملکی، ب. (1395)، تحلیل بازار مسکن ایران. تهران: انتشارات سازمان مدیریت صنعتی.
45. هزار جریبی، ج.، و امامی غفاری، ز. (1398)، بررسی تحولات سیاست­گذاری رفاهی مسکن در ایران (1392-1358). فصلنامه برنامه­ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 11(38)، 120-76.
46. وارثی، ح.ر.، ایزدی، م.، و محمودزاده، م. (1394). تحلیل شاخص­های کمی و کیفی تاثیرگذار در برنامه­­ریزی مسکن استان­های کشور. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 15(37)، 153-133.
47. وصالی آذر شریبانی، م.، و فرجی­ملایی، ا. (1396). بررسی چالش­های مرتبط با مسکن مناسب با رویکرد ارائه راهکارهای عملی. تهران: کنفرانس سالانه پژوهش های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری.

 

48. Abrams, C. (1964). Man’s Struggle for Shelter in an Urbanizing World. Cambridge: MA: MIT Press.
49. AlSayyad, N. (2004). Urban Informality as a New Way of Life, Chapter of book. New York: Lexington books.
50. Annamoradnejad, R., & Zarabi, A. (2011). The Qualitative and Quantitative Changes of Housing in Iran (1966-2006). World Applied Sciences Journal, 15(3), 350-358.
51. Arefian F. F., & Moeini S. H. I. (2016). Urban Change in Iran, The Urban Book Series. New York: Springer
52. Ayub, B., Naderpajouh, N., Boukamp, F., & McGough, T. (2020). Housing market bubbles and urban resilience: Applying systems theory. Cities, 106(102925), 1-14.
53. Bayat, A. (2004). Globalization and the Politics of the Informals in the Global South. Lanham: Lexington Books.
54. Bramley, G. (1994). An affordability crisis in British housing: dimensions, causes and policy impact. Housing Studies, 9(1), 103-124.
55. Chen, M. Wu., Y. Liu, G., & Wang, X. (2020). The effect of the housing provident fund on housing consumption and inequity risks. Cities, 104(102812), 1-11.
56. M. (2006). Planet of Slums. New York: Verso.
57. Doling, J., & Elsinga, M. (2013). Demographic Change and housing wealth. New York:
58. Gilbert, A. (2004). Love in the Time of Enhanced Capital Flows: Reflections on the Links between Liberalization and Informality. Maryland: Lexington Books.
59. Gilbert, A. (2011). Ten Myths Undermining Latin American Housing Policy. Revista de Ingeniería, 35, 79-87.
60. Glaeser, E. L., & Joseph, G. (2003). The impact of building restrictions on housing affordability. FRBNY Economic Policy Review, 21-39.
61. Golubchikov, O., & Badyina, A. (2012). Sustainable housing for sustainable cities: a policy framework for developing countries. Nairobi, Kenya: UN-HABITAT.
62. Gouverneur, D. (2014). Planning and design for future informal settlements: shaping the self-constructed city. London:
63. Hallett, G. (Ed.) (1993). The new housing shortage: Housing affordability in Europe and the USA. London: Routledge.
64. Hancock, K.E. (1993). Can pay? Won't pay? or economic principles of'affordability. Urban Studies, 30(1), 127-45.
65. Harris, R., & Giles, C. (2003). A mixed message: the agents and forms of international housing policy, 1945–1973. Habitat International, 27, 167–191
66. Hulchanski, D. (1995). The Concept of housing affordability: Six contemporary uses of the housing expenditure-to-income ratio. Housing Studies, 10(4). 471-491.
67. Iain, W., & Gauri, N. (2021). The housing crisis as an ideological artefact: Analysing how political discourse defines, diagnoses, and responds. Housing Studies, 36(2), 213-234.
68. Katz, B., & Margery, A. T. (2008). Rethinking U.S. Rental Housing Policy: A New Blueprint for Federal, State and Local Action. In Revisiting Rental Housing, edited by Nicolas P. Retsinas and Eric S. Belsky, Washington D. C.: Brookings Institution Press.
69. Kearns, A. (1992). Affordability for housing association tenants: A key issue for British social housing policy. Journal of Social Policy, 21(4), 525-549.
70. Lewis, O. (1966). The Culture of Poverty. Scientific American, 215(4).
71. Linneman, P. D. & Megbolugbe, I. F. (1992). Housing affordability: myth or reality?. Urban Studies, 29(3/4), 369-392.
72. Litman, T. (2019). Affordable-accessible housing in a dynamic city; why and how to increase affordable housing in accessible neighborhoods. Victoria: Victoria Transport Policy Institute.
73. Madden, D.. & Marcuse, P. (2016). In defense of housing. The politics of crisis. London: Verso.
74. M. (2009). The ‘right to the city’ in the context of shifting mottos of urban social movements, City, 13. 2–3
75. Mulliner, E.. & Maliene, V. (2011). Criteria for sustainable housing affordability, environmental engineering. Vilnius, Lithuania: The 8th International Conference.
76. Parsons, A. (2010). The Seven Myths of ‘Slums’: Challenging popular prejudices about the world’s urban poor. New York: Global Policy Forum.
77. Perlman, J. (1973). Favela four decades of living on the edge in Rio de Janeiro. Oxford, Oxford University Press, Inc.
78. Robinson, M., Scobie, G. M., & Hallinan, B. (2006). Affordability of housing: Concepts, measurement and evidence. New Zealand: New Zealand Treasury Working Paper.
79. Roy, A. (2005). Urban Informality: Toward an Epistemology of Planning. Journal of the American Planning Association, 71(2), 147-158
80. Ruonavaara, H. (2018). Theory of housing, from housing, about housing. Housing, Theory and Society, 35(2), 178-192.
81. Stone, M. E. (1990). One-Third of a Nation: A New Look at Housing Affordability in America Washington D. C.,: Economic Policy Institute.
82. Turner, J. F. C. (1967). Barriers and Channels for Housing Development in Modernising Countries. Journal of the American Institute of Planners, 33, 167–81.
83. UN-Habitat (2010). The 2010/11 State of the World’s Cities Report, “Bridging the Urban Divide. New York: United Nations Human Settlements Programme.
84. UN-Habitat (2011). A practical guide for conducting: Housing profiles supporting evidence-based housing policy and reform. New York: United Nations Human Settlements Programme.
85. United Nations, Department of Economic and Social Affairs (2018). World urbanization urospects: The 2018 revision. New York: United Nations, Department of Economic and Social Affairs.
86. URL1: http://www.hud.gov/offices/cpd/affordablehousing/
87. Wallbaum, H., Ostermeyer, Y., Salzer, C., & Escamilla, E. Z. (2012). Indicator based sustainability assessment tool for affordable housing construction technologies. Ecological Indicators, 18, 353-36
88. Wallerstein, I. (1991). Capitalist markets: theory and reality. Social Science Information, 30(3), 371-379.
89. Whitehead, C. M. E. (1991). From need to affordability: An analysis of UK housing objectives. Urban Studies, 28(6), 871-887.
90. Wijburg, G. (2020). The governance of affordable housing in post-crisis Amsterdam and Miami. Geoforum, 119 , 30-42.