ارزیابی اجتماع‌ پذیری فضاهای عمومی‏‌ شهری، در محلات با الگوی کالبدی از پیش طراحی شده؛ نمونه محله‌‏سجاد مشهد

نوع مقاله : پژوهشی-مطالعه موردی

نویسندگان

• سمانه باقرزاده ¹
• مصطفی امیرفخریان ²
• دکتر محمّد رحیم رهنما ³

¹ دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد

² دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

³ دانشگاه فردوسی

https://doi.org/10.22067/jgusd.2022.72811.1113

چکیده

اجتماع‏پذیری ازجمله چالش‌های فراروی فضاهای شهری و از موضوعات مهم در توسعه پایدارشهری بشمار می‏آید. با اینکه درمنابع مختلف، از معیارهای اجتماع‏پذیری سخن به میان آمده‏است، اما توجه به شیوه‏ ارزیابی و ویژگی‌های زمینه‏ای، کمک شایانی در درک بهتر این موضوع می‏کند. براین اساس مطالعه پیش‏رو به دنبال آن است، اجتماع‏پذیری فضا را در محلاتِ با الگویِ کالبدیِ از پیش طراحی شده، مورد بررسی قرار دهد. شاخص‌های تحقیق شامل5 دسته کالبدی، چیدمان فضایی، اجتماعی، عملکردی و آسایش‏محیطی و درقالب 22 متغیر می‏باشد. محدوده مورد مطالعه محله‏سجاد مشهد و مقیاس مطالعه واحدهای همسایگی واقع در آن شامل امین و مینا است. در گام اول با تکمیل ۳۸۵ پرسشنامه از ساکنین، وضعیت حضورپذیری فضای عمومی محله مورد سنجش قرار گرفت. نتایج بهره‏گیری از آزمون "یومن‏ویتنی" بیانگر وجود تفاوت‌های معنادار درسطح محله درخصوص حضورپذیری فضا بود. در گام بعد سعی‏گردید وضعیت معیارهای اثرگذار بر حضورپذیری با استفاده از روش‌های مشاهده‏ میدانی، آمار استنباطی، تحلیل فضایی و تحلیل چیدمان فضایی، مورد سنجش قرار گیرد. برآیند این ارزیابی نشان داد که معیارهایی همچون توزیع جمعیت، انواع‏کاربری‌ها، تنوع کاربری‌ها و سلسله مراتب راه‌ها، به دلیل اثرپذیری از طرح کالبدی، نقشی در بروز تمایزات اجتماع پذیری فضا در سطح محله ندارند. درمقابل معیارهایی همچون وضعیت مبلمان شهری و خدمات مرتبط با آن و همچنین معیارهای چیدمان فضایی بیشترین اثرگذاری را در تفاوت‌های درون محلی اجتماع‏پذیری فضا دارند. از اینرو مطالعه حاضر، ضمن توجه به تفاوت‌های درون محلی و ضرورت پرداختن به آن، نحوه شکل‏بندی محلات به صورت خودرو یا از پیش طراحی شده را در این ارزیابی دخیل می‏داند و براین ادعاست اجتماع‏پذیری فضا در سطح محلات برحسب فرایند شکل‏گیری آن‌ها، الگوهای متفاوتی را نشان خواهد داد و چنین امری می‏بایست مد نظر برنامه‏ریزان قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

• اجتماع‏پذیری فضا
• طرح‌های کالبدی
• واحد همسایگی
• محله‏سجاد مشهد

عنوان مقاله [English]

Assessing the sociability of urban public spaces in neighborhoods with a pre-designed physical model. Case study : Sajjad neighborhood of Mashhad

نویسندگان [English]

• samaneh bagherzadeh ¹
• mostafa amirfakhran ²
• Mohammad Rahim Rahnama ³

¹ Master student of Ferdowsi University of Mashhad

² Ferdowsi University of Mashhad, Iran

³ Ferdowsi University

چکیده [English]

This study intends to investigate the dimensions of space socialization in neighborhoods with a pre-designed physical model in mashhad city of iran. The research indicators include 5 categories physical, spacing task, social, and environmental comfort and in 22 variables. The study area was Sajjad neighborhood of Mashhad and the study scale of the neighborhood units located in it include Amin and Mina. In the first step, by completing 385 questionnaires from residents, the attendance status of the public space of the neighborhood was assessed. The results of using the " U Mann Whitney" test showed that there were significant differences at the neighborhood level regarding the presence of space. In the next step, the status of the criteria affecting attendance was tried to be assessed using field observation, inferential statistics, spatial analysis and spacing task analysis. The results of this evaluation showed that criteria such as population distribution, types of uses, diversity of uses and hierarchy of roads, due to the impact of physical design, do not play a role in the occurrence of spatial societal differences in the neighborhood. In contrast, criteria such as the status of urban furniture and related services, as well as spacing task criteria have the greatest impact on intra-local differences in space socialization. Therefore, this study, while creating a new framework for evaluating the criteria of socialization, while considering the differences within the locality and the need to address it, considers the formation of neighborhoods as vehicles or pre-designed in this evaluation and therefore ...

کلیدواژه‌ها [English]

• Spatial sociability
• Physical plans
• Neighborhood unit
• Sajjad neighborhood of Mashhad
• space syntax

مراجع

1. آراسته، م.، پورحسن زاده، م.ح.، و علیزاده، ر. (1399)، مطلوبیت سنجی امنیت فضاهای عمومی شهری جهت حضورپذیری زنان (نمونه موردی: منطقه یک شهر شیراز). فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات امنیت اجتماعی، 64، 97-122.
2. آرام ، ف.، فریبا، ق.، و حبیبی، م. (1396). بررسی نقش فضای سبز بر حضور ساکنین و افزایش تعاملات اجتماعی در محله های دارای بازار دوره ای (نمونه موردی: بازارهای روز شهر همدان). معماری و شهرسازی ایران، 13، 135-146.
3. اکبری، ع.، و لطفعلیان، ن. (1398). پیاده‌راه‌سازی و حضورپذیری فضای شهری به‌مثابه رویکرد اجتماعی به مدیریت تردد (نمونه موردی: بازارچه طرخانی تهران). پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 9(2)، 147-168.
4. آریان کیا، م.، و میرکتولی، ج. (1399). بررسی تأثیر حضورپذیری و حس رضایت‌مندی ساکنان محیط‌های مسکونی از امنیت اجتماعی سکونتگاه‌های شهر گرگان. مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه ای،1:2، 19-34.
5. پورجعفر، م.، و محمودی‌نژاد، ه. (1388). طراحی شهری و سرمایه اجتماعی در فضاهای شهری. تهران: طحان.
6. حسین‌پور، ع.، جاوید، م.، و پیرزاد، ب. (1392). فضاهای عمومی شهری از نظریه‌ها تا فلسفه اندیشی فضایی. مشهد: سخن گستر.
7. دانشپور، ع.، و چرخچیان، م. (1386). فضاهای عمومی و عوامل موثر بر حیات جمعی. باغ نظر، 7، 19-28.
8. رحیمی، م.، حقیقت، ح.، و شهرستانی، س. (1397). حس حضورپذیری در فضا و تاثیر آن بر روحیه فردی سالمندان (تهران). کنفرانس ملی پیشرفت های اخیر در مهندسی و علوم نوین. قرچک: https://civilica.com/doc/824414.
9. رضازاده، ر. (1391). بررسی حضورپذیری زنان در فضاهای شهری. هویت:6: 12، 15-26.
10. رضایی، ح.، علی اکبری، ح.، ،یوسف زاده، ن.، و گرامی، ع. (1394). ارتقاء حضورپذیری در فضاهای شهری با تأکید بر عنصر رنگ نمونه مورد: خیابان سجاد مشهد. کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در عمران، معماری و شهرسازی. تهران.
11. رضوانی، ل. (1395). فرهنگ و هویت محله. تهران: نشر جامعه‌شناسان.
12. رفیعیان، م.، و سیفایی، م. (1384). فضاهای عمومی شهری؛ بازنگری و ارزیابی کیفی. نشریه هنرهای زیبا،23، 35-42.
13. زمان‌زاده دربان، ز. (1396). سنخیت‌شناسی عوامل تأثیرگذار بر «هویت و حس مکان» در سیر تحول «نظریه محله» با رویکرد فرا تحلیل. مدیریت شهری، 48، 65-86.
14. شایان‌مهر، ع. (1379). دایره المعارف تطبیقی علوم اجتماعی. تهران: کیهان.
15. شجاعی، د.، و پرتوی، پ. (1394). عوامل مؤثر بر ایجاد و ارتقاء اجتماع‌پذیری در فضاهای عمومی با مقیاس‌های مختلف شهر تهران (نمونه موردی: فضاهای عمومی دو محله و یک ناحیه در منطقه 7 تهران). فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی نظر، 34، 93-108.
16. شیرازبخت، ف.، و گودرزی، ر. (1399). ارزیابی مسیرهای پیاده درشهر شیراز بارویکرد بهبود حضورپذیری شهروندان (مطالعه موردی:پیاده راه سلامت چمران، قصر الدشت، حسینی الهاشمی). معماری شناسی،16.
17. صابر، ا.، و رضایی، س. (1394). تحلیل خلوت و اجتماع‌پذیری و ارتباط دو مولفه در پارک های شهری. دومین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی . استانبول- ترکیه.
18. صدیقی، ف.، و احمدی رهقی، س. (1395). رفتارشناسی فضای شهری با رویکرد افزایش حضورپذیری. همایش ملی معماری و شهرسازی از نظریه تا عمل.
19. طالبی، ژ. (1383). روابط اجتماعی در فضاهای شهری. نامه‌ی علوم اجتماعی، 24، 161-180.
20. عظیمی، ف.، رضائیان قراگوزلو، ع.، و قادری، ا. (1392). مفاهیم کلیدی در مطالعات شهری. تهران: کهنموئی زاده.
21. علیزاده مقدم، س.، ذاکریان، م.، و تشکری، ب. (1397). بازطراحی مسیر عابر پیاده با رویکرد ارتقاء کیفیت حضورپذیری افراد در بافت تاریخی شهر یزد، نمونه موردی:پیاده روی خیابان فرخی شهر یزد. پژوهش و برنامه ریزی شهری،34.
22. کربلایی حسینی، ا.، و سهیلی، ج. (1397). بررسی نقش مولفه های کالبدی محیط در اجتماع پذیری فضاهای فرهنگی با استفاده از تکنیک چیدمان فضا، مورد مطالعاتی: مجتمع فرهنگی دزفول و نیاوران. معماری و شهرسازی آرمانشهر، 25، 361-373.
23. مدنی‌پور، ع. (1392). تألیف فرهاد مرتضایی. طراحی فضای شهری نگرشی بر فرایند اجتماعی و مکانی، تهران. تهران: انتشارات سازمان فناوری و اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
24. مظفر، ف.، مسعود، م.، و راست‌بین، س. (1391). ارزیابی تاثیرات کیفیت های شهری در میزان شاخص سرمایه اجتماعی در بافت های تاریخی (مطالعه موردی: محله جلفای اصفهان). مرمت آثار و بافت های تاریخی، فرهنگی، دو فصلنامه علمی پژهشی، سال دوم، 4، 29-46.
25. وحدت، س.، و سجادزاده، ح. (1395). بررسی و ارزیابی نقش هنر شهری در افزایش میزان حضورپذیری فضاهای عمومی با تأکید بر گرافیک شهری (نمونه موردی: پارک مردم همدان. دو فصلنامه علمی-ترویجی پژوهش هنر. 11، 25-38.

 

26. Gomes, P. (2012). Factors of good public space use. Coloquio Ibérico de Geografia. Respuestas de la Geografia Ibérica a la crisis actual, Universidade de Santiago de Compostela, 608-618
27. Habibi, K., Behzadfar, M., & Saidi, M. (2020). Designing a conceptual model for environmental indices influencing the attendancy in urban spaces with an arid and hot climate: A case study of Hakim Street in Isfahan. The Journal of Geographical Research on Desert Areas, 8(1), 29-53.
28. Jalaladdini , S., & Oktay, D. (2012). Urban public spaces and vitality: A socio-spatial analysis in the streets of Cypriot Towns. Asia Pacific International Conference on Environment-Behaviour Studies, Salamis Bay Conti Resort Hotel, Famagusta, North Cyprus, 664-674. Mersin 10, Turkey : Eastern Mediterranean University.
29. Karami, I., & Vafaie, A. (2017). The role of place sociability in giving identity to urban spaces: A case study of Safir Omid Boulevard of Astara, Biosci. Res. Comm., 1, 276-282.
30. Lin, T.P. (2009).. Thermal perception, adaptation and attendance in a public square in hot andhumid regions. Building and Environment, 44, 2017-2026.
31. Mandeli, K. (2019). Public space and the challenge of urban transformation in cities of emerging economies: Jeddah case study, Cities, 95, 102409.
32. Moradi Masihi, V., Modiri, A., & Rashidpour, N. (2015). Explanation of functionalfactors affecting the success of public spacesand providing a model for assessing success through its functional dimension. International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning, 25, 2, 120-133.
33. Peng, S., & Maing, M. (2021). Influential factors of age-friendly neighborhood open space under high-density high-rise housing context in hot weather: A case study of public housing in Hong Kong. Cities, 115, 103231.
34. Taghipour, M., & Bagheri, M. (2020). Investigating the Influence Quality of Inputs on bazaar Attendance (Case Study: Shiraz Traditional Marke, Motaleate Shahri, 37.