توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی بندرعباس با رویکرد نوزایی شهری (نمونه موردی: محله پشت شهر)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• سعیده مؤیدفر ¹
• سارا عزیزی ²

¹ استادیار گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه میبد، میبد، ایران

² کارشناسی ارشد شهرسازی- برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، یزد، ایران

https://doi.org/10.22067/jgusd.2022.71482.1073

چکیده

رویکرد نوزایی شهری به‌عنوان رهیافتی متأخر در مرمت شهری، بر مجموعه‌ای از فرایندهای تغییر و انطباق دلالت دارد، از همین رو می‌تواند به‌عنوان رویکردی مناسب به‌منظور احیاء بافت‌های فرسوده شهرهای ایران تلقی شود. در این رهیافت بیش از سایر رویکردهای مداخله بر مشارکت بین ساکنین و مراجع محلی در چارچوب مدیریت یکپارچه تأکید می‌شود. هدف پژوهش حاضر ارائه راهبردهایی جهت توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی با رویکرد نوزایی شهری است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی با ماهیت کاربردی بوده که برای جمع­آوری اطلاعات از مصاحبه و   پرسشنامه‌ محقق ساخته و به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از مدل استراتژیک SOAR  و QSPM استفاده‌شده است. جامعه آماری تحقیق شامل ساکنین محله پشت شهر و مسئولان مرتبط با امور بافت فرسوده و حاشیه­ای می­باشند. بر اساس نتایج بدست آمده، محله پشت شهر علیرغم مشکلات و تنگناهای موجود، از نقاط قوت و فرصت زیادی برخوردار است که  با اقدامات مناسب و بهره گیری از رویکرد نوزایی شهری، این محله می­تواند به یک محله سرزنده و فعال و مناسب برای گردشگری تبدیل گردد. برآورد نظرسنجی ضرایب جذابیت از کارشناسان و استفاده از مدل QSPM در جهت اولویت­بندی راهبردها نشان از آن دارد که راهبرد  توسعه عرصه­های همگانی با ایجاد کاربری‌های مناسب و سازگار در محله به‌منظور دستیابی به مکانی سرزنده، پویا، پرتحرک و فعال با نمره جذابیت 613/2 به‌عنوان تأثیرگذارترین راهبرد مطرح‌ می­باشد. استراتژی ارتقاء مشوق­ها، رفع موانع قانونی و تسهیلات به مالکین و ساکنین در جهت بهسازی و نوسازی کالبدی کاربری­ها خصوصاً کاربری­های مسکونی و خدماتی با نمره جذابیت 708/1 و ارتقاء کیفیت زندگی در محله‌ از طریق تزریق امکانات زیستی و خدمات موردنیاز زندگی ساکنان و توسعه فضاهای سبز و پارک‌ها با نمره جذابیت 643/1 در اولویت­های بعدی قرار گرفته­اند.

کلیدواژه‌ها

• توانمندسازی
• سکونتگاه‌های غیررسمی
• نوزایی شهری
• مدل SOAR
• شهر بندرعباس

عنوان مقاله [English]

Empowerment of Informal Settlements with Urban Renaissance Approach (Case Study: Poshteshahr Neighborhood, Bandar Abbas city)

نویسندگان [English]

• Saeedeh Moayedfar ¹
• sara azizi ²

¹ Assistant Professor of Geography Department, , Human Sciences Faculty, Meybod University, Meybod, Iran

² MA of Urbanism -Urban Planning, Islamic Azad University, Yazd Branch, Art and Architecture Faculty, Iran.

چکیده [English]

Urban renewal approach as an approach to urban renewal implies a set of adaptation processes and can be considered as an appropriate approach to renew the degraded texture of Iranian cities. This approach emphasizes more than other intervention approaches the cooperation between residents and local authorities in the framework of integrated management. The purpose of this study is to provide strategies for empowering informal settlements with an urban regeneration approach. The research method is descriptive-analytical with an applied nature. To collect data, interviews and questionnaires were used and in order to analyze the data, the strategic model of SOAR and QSPM were used. The statistical population of the study includes residents of the Poshteshahr neighborhood and officials related to worn-out and marginal tissue affairs. The results showed that Poshteshahr neighborhood, despite the existing problems and challenges, has many strengths and opportunities that with appropriate measures and taking advantage of the urban renewal approach, can become an active and suitable neighborhood for tourism and getting out of the marginal state. Estimating the attractiveness coefficients of experts and using the QSPM model to prioritize strategies showed that developing public areas by creating appropriate and compatible uses in the neighborhood in order to achieve a lively, dynamic, and active place with an attractiveness score of 2 .613 seems to be the most effective strategy.

کلیدواژه‌ها [English]

• Empowerment
• Informal Settlements
• Urban Renewal
• SOAR
• Bandar Abbas City

مراجع

1. اسکندری، ن.، و سعیده زرآبادی، ز. س. (1396). بازآفرینی شهری و رویکرد احیای بافت های فرسوده. تهران: کنفرانس بین المللی نخبگان عمران، معماری و شهرسازی.
2. اصغری، م.، احمدی، ف.، طغیانی، ش.، و استادی، م. (1397). تبیین راهبردهای رویکرد نوزایی شهری با تأکید بر مشارکت مردم (نمونه موردی: محدوده هاشمی نژاد مشهد). مجلّة جغرافیا و توسعة فضای شهری، 5 (2)، 60-43.
3. امیرعضدی، ط.، و دانیالی، ت. (1389). نقش مشارکت در توانمند سازی سکونتگاه‌های غیررسمی. تهران: دومین همایش ملی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری؛ فضای جغرافیایی، رویکرد آمایشی و مدیریت محیط، اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اسلامشهر.
4. پوراحمد، ا.، حبیبی ک.، و کشاورز، م. (1389). سیر تحول مفهوم شناسی بازآفرینی شهری به عنوان رویکردی نو در بافت­های فرسوده شهری. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1 (1)، 92-73.
5. پیران، پ. (1381). باز هم در باب اسکان غیررسمی، مورد شیرآباد زاهدان. نشریه شهرسازی و معماری هفت شهر، 3 (9)، 24-7.
6. جهان‌بین، ر.، بابایی اقدم، ف.، روستایی، ش.، اصغری زمانی، ا. (1399). تحلیل و سنجش عوامل اقتصادی مؤثر بر توانمندسازی زنان در محلات فرودست شهری )مطالعه موردی: سکونتگاه‌های غیررسمی شهر ایلام(، پژوهش‌های جغرافیای انسانی52 (1)، 321-303.
7. حکمت­نیا، ح.، و موسوی، م.ن. (1390). کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه­ریزی شهری و ناحیه­ای، یزد: انتشارات علم نوین.
8. خاوریان گرمسیر، ا. ر.، استاورس، ژ.ام.، و علیان، م. (1392). برنامه ریزی راهبردی توسعة گردشگری شهری با استفاده از مدل استراتژیک SOAR (نمونه موردی: شهر تفت). مجله برنامه ریزی و آمایش فضا، 17(3)، 143-127.
9. سعیدی رضوانی ن.، و مقدم آریایی، ع. (1396). بازآفرینی شهری به عنوان رویکردی نو در بافت فرسوده شهری محله آبکوه مشهد. چهارمین کنفرانس بین المللی معماری و شهرسازی پایدار - دبی و مصدر، دبی: دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات.
10. سعیدی مفرد، س.، سروش، ف. (1396). امکان سنجی کاربست رویکرد نوزایی در ساماندهی محله سرشور شهر مشهد. دوازدهمین سمپوزیوم پیشرفت های علوم و تکنولوژی کمیسیون پنجم: سرزمین پایدار، معماری و شهرسازی، مشهد: موسسه آموزش عالی خاوران.
11. شریفی نیا ز.، نورا، م. ر.، و سندگل، م. (1390). توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی با تاکید بر عوامل اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست محیطی (مطالعه موردی: محله غلام تپه بزی شهرستان آزادشهر). نشریه جغرافیایی سرزمین، 8 (30)، 121 - 134.
12. صفرآبادی، ا.، مؤیدفر، س.، وارثی، ح. م.، و بلاغی، ر. (1395). رویکردهای توانمندسازی مناطق حاشیه ای شهری، مورد شناسی: سکونتگاه غیررسمی حسن آباد یزد، جغرافیا و آمایش شهری و منطقه ای، 19، 230-217.
13. عزیزی، س. (1398). برنامه­ریزی توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی شهر بندرعباس با رویکرد نوزایی شهری. پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی- برنامه­ریزی شهری، یزد: دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد.
14. علاالدینی، پ.، ‌دایشمن، ا.، و شهریاری، ه. (1390). سکونتگاه‌های غیررسمی‏ در ایران:‏ ارزیابی ‏وضعیت بندرعباس،‏ کرمانشاه‏ و‏ زاهدان. پژوهش‌های انسان شناسی‌ایران، 1(1)، 59-35.
15. علی بک، ن. (1392). به کارگیری رهیافت نوزایی شهری در محلات تاریخی نمونه پژوهش: محله تاریخی جماله اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
16. فیروزی، م. ع.، و زادولی خواجه، ش. (1395). مدل استراتژیک SOAR گامی به سوی برنامه­ریزی راهبردی توسعه گردشگری شهری (نمونه موردی: شهر تبریز). فصلنامه برنامه­ریزی منطقه ای، 7 (25)، 40-29.
17. کریم زاده، ح.، خالقی، ع.،و ولائی، م. (1398). آسیب‌شناسی اجتماعی حاشیه‌نشینی کلان‌شهر تبریز با رویکرد توانمندسازی. مجله توسعه فضاهای پیرا شهری، 1(2)، 34-15.
18. کلانتری، م.، مشکینی، ا.، پیری، ع.، و زرین کاویانی، ع. (1398). تحلیل ساختاری موانع توانمندسازی اجتماع‌محور در مناطق اسکان غیررسمی (مطالعه موردی: محله بان برز شهر ایلام). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 10 (36)، 32-21.
19. کیانی سلمی، ص.، شاطریان، م.، و صفری، ح. (1399). شناسایی عوامل تسهیل‌کننده توانمندسازی محله‌های حاشیه‌نشین شهر اصفهان (مطالعه موردی: محل عاشق‌آباد). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 8 (1)، 192-161.
20. لطفی، س. (1391). تبارشناسی بازآفرینی شهری از بازسازی تا نوزایی. تهران: انتشارات آذرخش.
21. مشکینی ا.، صالحی ر.، و ربیعی­فر، و. (1394). توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی شهر ابهر. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 47 (2)، 208 –
22. مهندسین مشاور تدبیر شهر (1391). مطالعات ساماندهی و توانمندسازی اجتماعی سکونتگاه‌های غیررسمی شهر بندرعباس. بندرعباس: شهرداری بندرعباس.
23. مهندسین مشاور شارمند. (1382). طرح بهسازی و نوسازی بافت مسئله دار شهر بندرعباس. بندرعباس: مهندسین مشاور شارمند.
24. مهندسین مشاور شهرساز پرداراز. (۱۳۹۰ ). ساماندهی سکونتگاه­های غیررسمی شهر بندرعباس و اقدامات توانمند سازی اجتماعات آنها. تهران: ستاد ملی توانمندسازی.

 

25. Mcdonald, R., Richard, T.T., Forman, P. K., Rachel, N., & Dan Salzer, J. F. (2009). Urban effects, distance, and protected areas in an urbanizing world. Journal Informal Settlements in Cairo Using Affordable and Adaptable Building System, Procedia landurbplan, 63-75.
26. Dovey, K., Oostrum, M., Chatterjee, I., & Shafique, T. (2020). Towards a morphogenesis of informal settlements. Habitat International, 104,
27. Enobong Roberts, R., & Okanya, O. (2020). Measuring the socio–economic impact of forced evictions and illegal demolition; a comparative study between displaced and existing informal settlements. The Social Science Journal, 24, 1-20.
28. Marwa, A. Kh. (2015). Evolution of informal settlements upgrading strategies in Egypt: From negligence to participatory development. Ain Shams Engineering Journal, 6(4), 1151-1159.
29. McGuirk, P. M., & Dowling, R. (2007). Understanding Master-Planned Estates in Australian Cities: A Framework for Research. Urban Policy and Research, 25(1), 21-38.
30. Melanie, L. (2014). Constructing ordinary places: Place-making in urban informal settlements in Mexico. Progress in Planning, 94, 1-53.
31. Nassar, D. M., & Elsayed, H. G. (2018). From Informal Settlements to Sustainable Communities. Alexandria Engineering Journal, 57(4), 2367-2376.
32. Punter, J. (2011). Urban Design and the English Urban Renaissance 1999–2009: A Review and Preliminary Evaluation. Urban Design, 16 (1), 1–41.
33. Rongbo, H., Camilla, F., Wenm, P., Thomas, L., & Thomas, B. (2017). A case study on regenerating informal settlements in Cairo using affordable and adaptable building system. Procedia Engineering, 196, 113-120.
34. Safarabadi, A., Moayedfar, S., & Varesi, H. R. (2015). Urban sustainable development with emphasis on the empowerment of informal settlements in urban areas, the case of Yazd, Iran. European Journal of Geography, 6 (1), 83-97.