بررسی تأثیر معماری و محیط بر ارتقاء تعاملات اجتماعی در مجتمع‌های فرهنگی شهر ارومیه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• حامد قلی زاده ¹
• بابک مطیعی ²

¹ دانش آموخته کارشناسی ارشد، گروه معماری، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

² استادیار گروه معماری، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

https://doi.org/10.22067/jgusd.2025.88782.1438

چکیده

مجموعه‌های فرهنگی، در جهت حفظ، گسترش و صیانت دستاوردهای فرهنگی، اجتماعی یک جامعه و رفع نیازهای اساسی فرهنگی مردم و جامعه تأسیس می‌شوند. این مجموعه­ها با عملکرد خود از طریق نمایش، شناخت و آموزش، نقش مؤثری در احیا، ترویج و پایداری فرهنگ و جامعه دارند. هدف از این پژوهش توصیفی تحلیلی و علی مقایسه­ای، بررسی عوامل محیطی و معماری تأثیرگذار بر ارتقاء تعاملات اجتماعی در مجتمع­های فرهنگی شهر ارومیه می­باشد. مجموعه­های مورد بررسی شامل چهار مجتمع­فرهنگی در شهر ارومیه درنظر گرفته شد و با بهره­گیری از نظریات اساتید و دانشجویان معماری که سابقه حضور در این مکان­ها را دارند، عوامل محیطی و معماری مؤثر در این مجموعه­ها مورد ارزیابی قرار گرفت. جامعه آماری شامل 200 نفر از اساتید و دانشجویان معماری که از طریق نمونه­گیری هدفمند و دردسترس انتخاب شدند، در نظر گرفته شد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که فرم بیرونی بیشترین تأثیر و سپس فضای داخلی، اجتماع­پذیری و کیفیت محیط به ترتیب بر تعاملات اجتماعی در این مجموعه­ها تأثیرگذار بوده­اند. این بدان معناست که طراحی در معماری از اهمیت بالایی برخوردار بوده و تأکید بر استفاده از هندسه و تناسبات، توجه به خوانایی و دعوت کنندگی در بنا، کیفیت مصالح و دقت در استفاده صحیح و کاربردی از عناصر الحاقی، توجه به ارتباطات فضایی در مجموعه، کیفیت مبلمان و تأکید بر راحتی و آسایش کاربران، ایجاد فضاهایی با قابلیت اجتماع پذیری بالا و توجه به تنوع فضایی در طراحی، ایجاد فضاهای مکث و پاتوق و در نظر گرفتن قابلیت فعالیت­پذیری برای فضاها، توجه به امنیت، راحتی و آسایش کاربران در محیط بیرونی و توجه به مبلمان محوطه و محوطه سازی بر ارتقاء تعاملات اجتماعی در مجتمع‌های فرهنگی شهر ارومیه تأثیر­گذار می­باشند.

کلیدواژه‌ها

• ارومیه
• تعاملات‌اجتماعی
• مجتمع فرهنگی
• محیط
• معماری

موضوعات

• برنامه ریزی شهری

عنوان مقاله [English]

Investigating the Impact of Architecture and Environment on the Improvement of Social Environments in the Cultural Complexes of Urmia City

نویسندگان [English]

• Hamed Gholizadeh ¹
• Babak Motiei ²

¹ M.Sc., Department of Architecture, Urmia Branch, Islamic Azad University, Urmia, Iran.

² Assistant Professor, Department of Architecture, Urmia Branch, Islamic Azad University, Urmia, Iran.

چکیده [English]

Extended Abstract
 

Introduction

Socio-cultural transformations has accelerated, and urban centers, serving as places for contemporary human existence, necessitate spaces that are capable of furnishing a robust foundation for the enhancement of social interactions, cultural exchanges, and the development of social capital. In this context, cultural complexes emerge as multifaceted institutions spanning socio-cultural, educational, and artistic domains that play a pivotal role in the dynamism of societies. Beyond their purely functional imperatives, these spatial configurations, by offering opportunities for discourse, communal gathering, and face-to-face engagement, generate a great ground for the social relations, the establishment of local cohesion, and the enhancing a sense of belonging to place. Given the increasing significance of the quality of public spaces and their instrumental function in shaping collective behavior, delving into factors that influence the social interactions in cultural complexes seems to be so necessity. This study tried to see that which physical and environmental constituents in the architecture of cultural complexes exert the most influence on enhancing the user social interactions. Moreover, recognizing a significant research gap in this specific area especially in the city of Urmia, this study used an analytical and comparative method to not only identify the influential architectural and environmental factors but also to present practical strategies for the enhancement of the quality of cultural complex designs. Accordingly, four principal components (exterior form, interior space, environmental quality, and sociability) were systematically evaluated and compared over four cultural complexes of Urmia.
 

Method

The applied study used a descriptive-analytical method. The statistical population consisted of 200 faculty members and students from the architecture department of the Islamic Azad University, Urmia Branch. The entire participants had prior experience in
the selected cultural complexes of this city. A purposive sampling method was employed to select individuals deemed to have sufficient lived experience relevant to Urmia's cultural spaces. The data collection instrument was a researcher-designed questionnaire, designed based on the related literature and indicators derived from previous studies. This questionnaire had the four main components: exterior form, interior space, environmental quality, and sociability. Each component was operationalized and measured through several specific items. The face and content validity of the questionnaire were affirmed by six faculty members from the Architecture discipline. The reliability was statistically determined via Cronbach's Alpha, with a coefficient of 0.81 which shows the instrument's satisfactory robustness. Four cultural complexes of Urmia (Vahdat Hall, Quran and Etrat Cultural Center, Javan Cultural Center, and the Urmia Cultural and Artistic Complex) were chosen for investigation. The collected data were analyzed using the SPSS software and interpreted through non-parametric statistical tests, including the Kruskal-Wallis test.
 

Results

The results of the analysis of the questionnaires showed that Exterior Form with a mean score of 3.55, exerted the most significant influence on the enhancement of social interactions within the cultural complexes. This component have such indicators as formal proportionality, legibility of the entrance, distinctive architectural elements, and visual invitation. This factor is followed by Interior Space (3.45), Sociability (3.42), and Environmental Quality (3.28). In the comparative assessment across the complexes, Vahdat Hall recorded the highest aggregate mean score over all components, while Javan Cultural Center recorded the lowest score. Moreover, the Kruskal-Wallis test showed a statistically significant difference among the four cultural complexes regarding their architectural and environmental quality. The mean values of the components, when compared inter-dimensionally, did not show a significant difference. The suitable interior furnishings, the availability of gathering spaces, physical comfort, and cohesive spatial organization were identified as the most crucial factors contributing to the enhancement of social interactions.
 

Discussion and Conclusion

The results showed that architectural design and environmental quality have a determining role in elevating the social interactions in cultural complexes. Among these factors, the exterior form of the buildings has the maximum impact, primarily because the initial spatial perception, visual attractiveness, identity, and architectural prominence of the structure can significantly absorb individuals to enter the spaces. Interior space, through its emphasis on comfort, spatial order, appropriate furnishings, and optimal lighting contributes the conditions for the formation of dialogue, assemblies, and social participation. The sociability of the spaces, particularly when it is achieved through the design of dwell locations, gathering spaces, visual openness, and opportunities for face-to-face interaction, seems to be another crucial factor for the emergence of social bonds. The quality of environment despite its inherent importance was ranked fourth. This means that the attention to such environmental aspects as site furnishings, landscaping/vegetation, lighting, acoustic tranquility, and spatial security has been inadequate in some complexes, the result of which has been imposing restrictions on 
social interactions. The results mean that creating cultural spaces would be insufficient merely through functional construction and attracting and retaining users depend on architectural quality, human-centered design, and the coherence of physical and environmental elements. The results of this research confirm the findings of numerous studies that emphasize the influence of physical structure on human being’s social behavior. Some of the research suggest physical structure, security, diversity, and spatial affordance as prerequisites for human interaction. Moreover, the alignment of these results with contemporary architectural theoretical notions such as “spatial legibility” “spatial continuity”, and “attractiveness quality” suggests that architectural design at urban spaces play a crucial role in the reproduction of social capital and cultural cohesion. Accordingly, this study recommends the designers, planners, and urban administrators to pay particular attention to the formal, spatial, and environmental components when designing or developing cultural complexes. Focus on the quality of furnishings, remarkable entrance designs, flexible spaces, and the incorporation of cultural and semantic symbols may increase the presence of users and their interaction with these settings. Moreover, it is suggested that future research embark upon the impact of such components as natural light, color, acoustic quality, and interactive technologies on the quality of social interactions in cultural spaces.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Architecture
• Cultural Complex
• Environment
• Social Interactions
• Urmia

مراجع

1. ابراهیم نیا، و.، شهبازی، ط.، و رحیمی، ر. (1401). تحلیل محیط کالبدی اثرگذار بر سرمایه اجتماعی در محلات شهر ساری. جغرافیا و توسعه فضای شهری، 9(3)، 121-140.
2. آذر، ع.، و سهراب‌درخشی، پ. (1402). مؤلفه‌های کیفیت محیطی و تأثیر آن بر انحرافات اجتماعی در مناطق حاشیه‌نشین، ‌مطالعۀ موردی: شهر مراغه. اقتصاد و برنامه ریزی شهری. 4(4)، 162-148.
3. آلتمن، ا. (1390). محیط و رفتار اجتماعی: خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام. ترجمه دکتر علی نمازیان، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
4. امیرفخریان، م.، عرب، م.ر.، و جمبرجوقی، م. (1402). بررسی قابلیت حضورپذیری و عوامل مؤثر بر تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری (نمونۀ موردی: بوستان ملت شهر مشهد). جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای. (14) 50، 88-55.
5. ایراندوست، ک.، غلامی زارچی، م.، و فائزی، س. ف. (1398). تحلیل فضای عمومی مردم سالار به منظور ارتقاء مشارکت مردم (مطالعه موردی: شهر یزد). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 6(2)، 171-193.
6. بذرافکن، ک.، و گچ­کوب، م. (1390). بررسی نقش فضاهای عمومی در شکل­گیری تعاملات اجتماعی به منظور ایجاد پایداری اجتماعی در شهرها، همایش ملی عمران، معماری، شهرسازی و مدیریت انرژی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردستان.
7. ترکمان، ا.، قائد، م.، و شمتوب، س. (1396). پاتوق، فضای جمعی شهری و معماری و محل تعاملات اجتماعی و فرهنگی (نمونه موردی شهر برازجان). پژوهش و برنامه ریزی شهری، 8(31)، 225-248.
8. حسین زاده دلیر، ک.، موسوی، م.س.، بایرام زاده، ن.، و پاشاچینی، ه. (1401). بررسی تأثیر فضاهای شهری بر الگوهای رفتاری شهروندان (نمونه موردی: خیابان امام «ره»-ارومیه). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 9(2)، 37-53.
9. رجبی، ف. (1401). تبیین مدل کیفیات کالبد معماری فضای همسایگی برای ارتقای سرمایۀ اجتماعی. فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، ۷ (۲)، ۱۸۱-۱۹۲.
10. رهنما، م. ر.، و ابراهیمی، ل. (1399). نقش رضایت شهروندان بر رفتارهای مثبت شهروندی (مطالعه موردی: شهر مشهد). پژوهش­های جغرافیای انسانی، 52(1)، 54-39.
11. سعیدی­رضوانی، ن.، و شش­پری، ز. (1390). ماندن در فضا، تأملی در مفهوم و عملکرد پاتوق در فضای شهری. ماهنامه همشهری معماری، 32-30.
12. سلیمانی الموتی، م.، جلالیان، س.، و دژدار، ا. (1402). نقش عوامل محیطی مجموعه‌های تاریخی باز زنده سازی شده در ارتقاء تعاملات اجتماعی کاربران (مطالعه‌ی موردی: مجموعه‌ی تاریخی سعدالسلطنه قزوین). فصلنامه مطالعات فضا و مکان، 1(3)، 17-30.
13. شریفیان، س. ع.، مرادی نسب، ح.، قلمبر دزفولی، م.، و ملاصالحی، و. (1400). تبیین مؤلفه­های تأثیرگذار بر شکل­گیری فضاهای اجتماع­پذیر در محیط­های آموزشی با استفاده از روش تحلیل عاملی (نمونه موردی: فضاهای دانشگاهی). علوم و تکنولوژی محیط­زیست، 23 (7)، 207-222.
14. کیایی، م.، پیوسته گر، ی.، و حیدری، ع. ا. (1396). جایگاه پایه­ای ایوان در ارتقاء راندمان عملکردی در مساجد. پژوهش های معماری اسلامی، 5(1 (پیاپی 14) )،  68-83.
15. لنگ، ج. (1396). آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمه علیرضاعینی‌فر، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
16. مهاجری، ا.، و کشمیری، ف. (1401). بررسی نقش خیابان در ایجاد مکث شهری و ورود سرمایه های فرهنگی به شهر؛ مورد مطالعه: خیابان ابوذر منطقه 17 شهرداری تهران. مطالعات جامعه شناختی شهری، 12(45)، 26-1.
17. مهدوی­نژاد، م.ج. (1383). حکمت معماری اسلامی، جستجو در ژرف ساخت­های معنوی معماری اسلامی ایران. مجله­ی هنرهای زیبا، 19، 66-57.
18. ناظری نائینی، پ.، قاسمی سیچانی، م.، افشاری، م.، و کشتی آرا، ن. (1402). بازشناسی نقش کالبد خانه­های تاریخی اصفهان در ارتقای تعاملات اجتماعی ساکنان، با تکیه‌بر تجربه زیسته افراد. توسعه پایدار شهری، 4(13)، 41-23.

‎

19. Gilani, G ., Pons, O., & De la Fuente, A. (2022). Sustainability-oriented approach to assist decision makers in building facade management. Journal of Construction Engineering and Management, 148(1).
20. Jacobs, J. (1965). The death and life of great american cities. Harmondsworth: Penguin.
21. Lang, J. T. (2002). Creating architectural theory: The role of the behavioral sciences in environmental design. New York: Van Nostrand Reinhold Co.
22. Lansdale, M., Parkin, J., Austin, S., & Baguley T. (2011). Designing for interaction in research environments: A case Journal of Environmental Psychology, 31(4), 407-20.
23. Mondion, J. J. (2022). Spatialising the collective: the spatial practice of two housing project in berlin. Journal of Social & Culture Geography, 1-20.
24. Osmand, H. (1957). Function as the basis of psychiatric ward design. New York: Holt Rinehrrt and Winston.
25. Peng, Y., Peng, Z., Feng, T., Zhong, C., & Wang, W. (2021). Assessing comfort in urban public spaces: A structural equation model involving environmental attitude and perception. Environmental Research and Public Health, 18 (3), 1287.
26. Putra, I., Astel Burt, T., Cliff, D., Vella, S., & Feng, X. (2021). Do physical activity, social interaction, and mental health mediate the association between green space quality and child prosocial behavior. Journal of Urban Forestry & Urban Greening, 64, 102-117.
27. Salehinia, M., & Memarian, G. (2012). Sociopetaloid of architecture space; Synthesis and synomorphy of humanephysical International Journal of Architectural Engineering & Urban Planning, 22(1), 7-19.
28. Septianingrum, L., Irmawati, E., & Mutia F. (2022). Representation and meaning of space according to metaphysical architecture. ARJ. Journal of Architectural Research, 53, 211-228.
29. Whyte, W. H. (1980). The social life of small urbanspaces. Tuxedo, Maryland: Printers II Inc.
30. Zhang, Y., Chen, G., He, Y., Jiang, X., & Xue, C. (2022). Social interaction in public spaces and well-being among elderly women: towards age-friendly urban environments. Environmental Research and Public Health, 19 (2), 746.
31. Zinken, J., & Kaiser, J. (2020). Formulating other minds in social interaction: Accountability and course of action. Language in Society, 51 (2), 185-210.