سنجش عدالت فضایی در نحوه‌ی پراکنش کاربری‌های شهری (مطالعه موردی: کاربری‌های ورزشی شهر مشهد)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• مهدی زنگنه ¹
• امیرحسین شیرازیان ²
• مبینا رجبی ³
• زهره پیرزاده ⁴

¹ استادیار دانشگاه حکیم سبزواری

² جغرافیا،ادبیات وعلوم انسانی،فردوسی ،مشهد،ایران،

³ دانش آموخته کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی

⁴ دانش آموخته دانشگاه فردوی مشهد

https://doi.org/10.22067/jgusd.2025.84004.1342

چکیده

از مهم‌ترین پیامدهای رشد شتابان شهرنشینی و توسعه فیزیکی شهرهای کشور در دهه‌های گذشته، توزیع نابرابر کاربری‌های خدمات شهری و میزان دسترسی شهروندان به آن‌ها بوده است. در این میان کاربری‌های ورزشی با توجه به آن‌که متضمن سلامت افراد جامعه بوده از اهمیت بسزایی برخوردار هست ازاین‌رو استقرار مناسب این نوع از کاربری‌ها و در دسترس بودن آن‌ها برای همه‌ی شهروندان به‌عنوان یک ضرورت اساسی شناخته می‌شود پژوهش که از نوع کاربردی است و با روش توصیفی تحلیلی صورت پذیرفته است. به بررسی توزیع فضایی کاربری‌های ورزشی شهر مشهد از منظر عدالت فضایی می‌پردازد که جهت تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از مدل‌های آمار فضایی استفاده‌شده است ازاین‌رو در گام اول الگوی توزیع فضایی مراکز ورزشی و ارزیابی نحوه پراکنش این کاربری در محیط نرم‌افزار Arc map با استفاده از تراکم، خوشه‌بندی، آماره G و خودهمبستگی فضایی (موران) بررسی شد. در گام بعد با فراخوانی نقشه مناطق در محیط نرم‌افزار Geoda، خودهمبستگی فضایی بین جمعیت و تعداد کاربری در ارتباط با میزان پراکنش و تراکم مراکز ورزشی در سطح مناطق با شاخص موران مورد تحلیل و ارزیابی قرارگرفته است. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که توزیع امکانات و خدمات ورزشی در مناطق شهر مشهد متوازن و هماهنگ نیست. به طوریکه مناطق 2 و 10 و 11 بیشترین و مناطق 8 و 12 کمترین تراکم ورزشی رادار می‌باشند. سرانه خدمات ورزشی در مناطق منطقی نمی باشد؛ و مناطق حاشیه ای با تراکم جمعیت بالا از خدمات ورزشی کمتری برخوردار می باشند و در تضاد با رویکرد عدالت فضایی می باشد.

کلیدواژه‌ها

• عدالت فضایی
• توزیع خدمات
• فضاهای شهری
• اماکن ورزشی
• شهر مشهد

موضوعات

• برنامه ریزی شهری

عنوان مقاله [English]

Measuring Spatial Justice in the Distribution of Urban Land Uses

نویسندگان [English]

• mehdi zanganeh ¹
• Amirhossein shirazian ²
• mobina rajabi ³
• zohreh pirzadeh ⁴

¹ Department of Geography and Urban Planning, Assistant Professor, Hakim Sabzevari University

² Geography, Literature and Humanities, Ferdowsi, Mashhad, Iran.

³ Master's degree graduate, Ferdowsi University.

⁴ Master student in Geography and Urban Planning, Ferdowsi University.

چکیده [English]

Extended Abstract
 

Introduction

Over the past decades, the rapid expansion of cities has profoundly reshaped their spatial structure. Amongst the most remarkable consequences of this expansion is the inequitable distribution of urban amenities; recreational and sporting facilities as the most significant example. Since athletic and recreational engagement play a vital role in promoting both physical and mental well-being, it is a must to make it possible for all citizens enjoy fair access to these resources. Considering the issue this study endeavored to explore the spatial allocation of sports facilities in the city of Mashhad. The ultimate goal was to proposing viable strategies for amelioration. Accordingly, it tried to see the distribution of sports facilities over the heterogeneous zones of Mashhad and its correlation with population distribution and tenets of spatial justice. The following questions were posed: 1) Does the spatial distribution of sports facilities in Mashhad conform to principles of fairness?; 2) What is the relationship between population density and access to the facilities?; 3) What interventions can be used to mitigate the existing inequities?
The notion of spatial justice signifies the fair and impartial allocation of resources and opportunities in a single geographical context. Used in the realm of urban issues and services, this notion states that citizens should enjoy equitable access to diverse facilities, including the facilities provided for sport and recreation. The review of related literature evidently shows the existence of spatial inequalities in metropolitan settings 
and their deleterious impact on the life quality of citizens. These studies highlight the critical significance of equitably distributed sporting facilities and show how the
absence of such equity may lead to the social and spatial challenges. The studies done on the Iranian urban context as well show that the uneven provision of public spaces, especially sports facilities, constitutes a pressing challenge and underscores the necessary due attention of authorities and urban planners. This study relied on these theoretical backgrounds and tried to offer applicable recommendations to enhance the current condition.

Method

 
This applied study was done taking a descriptive-analytical approach. The process of the research included  reviewing the related literature on spatial justice and the distribution of urban services, collecting data on sports facilities in various areas of Mashhad, data analysis considering the spatial distribution of facilities, exploring the distribution pattern of sports facilities using ArcMap software and indicators such as density, clustering, and spatial autocorrelation, and examining the relationship between population density and the existence of sports facilities using Geoda software.
 

Result s

The results showed that the allocation of sports facilities of Mashhad is characterized by marked imbalance. The main results may be summarized as follows:
Uneven Distribution: Municipal Districts 2, 10 and 11 hold the greatest number of sports facilities, whereas Districts 8 and 12 hold the lowest. This issue indicates a pronounced spatial concentration of infrastructure rather than a uniform distribution.
Discrepancy with Population: No reasonable correlation exists between population density and the per-capita provision of sports facilities. In particular, peripheral or densely inhabited zones showed limited access to such services.
Spatial Clustering: The analysis of spatial clustering showed that sports facilities are more concentrated in specific zones and all people do not have equitable access to the facilities.
Self-correlation Analysis: The results pertaining to the self-correlation showed that even within highly populated districts there exist significant shortages of sports infrastructure, thus contravening the normative principles of spatial justice.
Comparison with Standard Per Capita: The per-capita provision of sports facilities in Mashhad falls substantially below national standards, signifying the necessity for considerable increase.
Incompatibility with Development Goals: The unequal distribution of sports facilities are not compatible with objectives of sustainable development and social justice.
 

Discussion and Conclusion

The findings of this study showed that the distribution of sports infrastructure of Mashhad is profoundly inequitable, and appears to contravene the major principles of spatial justice. The findings of this study are in line with the findings of other studies and confirm that the unequal distribution of public spaces is a great challenge in many cities of Iran. The concentration of sports spaces only in some areas causes inequality and imposes more pressure on the rich areas and worsens the conditions of the deprived areas. These inequalities will lead to dissatisfaction among citizens. The fair distribution of sports spaces should consider the real needs of people and spatial justice. It was proven that increasing the number of services is not enough, but they should be fairly distributed and all people have fair access to services. Based on the findings, the following issues are suggested:
The Quantity and Quality Increase of Sports Facilities: In light of the identified per-capita deficiency of sports infrastructure, it is a must to increase not only the number of such facilities but also their qualitative standards across the urban places;
Equitable Spatial Allocation of Sports Services: The provision of sports services should to be calibrated in accordance with the needs of population in each region, thereby ensuring a more balanced and responsive distribution;
Prioritized Attention to Marginalized and Densely Populated Zones: Particular emphasis should be placed upon underserved peripheral or high density areas. The development of sports facilities of these areas should be prioritized;
Promotion of Public Sport Modalities: The encouragement of publicly accessible sport provision, and the establishment of easily reachable facilities can expand citizen’s engagement in physical activity and reduce barriers to participation.
Urban Planning with Attention to Spatial Justice Approach: Urban service planning processes should be based on the principles of spatial justice, ensuring that decision-making and resource allocation promote equitable access to urban facilities for all people.
Ongoing Monitoring and Evaluation: The sustained monitoring of urban service distributions as well as with rigorous increase of effective interventions are essential in order to maintain transparency, accountability and adaptability in implementing related policies.
In conclusion, this investigation underscores that the realization of a just and sustainable urban area heavily relies on the equitable allocation of urban services and sports facilities is not an exception. Given the vital role of sport in public health and social 
wellbeing, authorities should endeavor to make sure that all people enjoy fair and unhindered access to these kinds of resources.
 

کلیدواژه‌ها [English]

• Spatial Justice
• Service Distribution
• Sports Facilities
• Mashhad City

مراجع

1. اسدی، ا.، و کلاته میمری، ر. (1398). تحلیلی بر توزیع فضایی خدمات شهری با محوریت عدالت اجتماعی و تأکید بر رضایت شهروندان (موردمطالعه: منطقه 11 مشهد). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 22(64)، 179-164.
2. اسدی، ر.، و صبوری،م. (1400). تحلیل رضایتمندی شهروندان از پارک‌های شهری از منظر عدالت توزیعی (مطالعه موردی: منطقه شش شهرداری مشهد). پژوهشنامه خراسان بزرگ، 49، 105-87.
3. امان پور،س.، و فدایی جزی، ف. (1402). سنجش عدالت اجتماعی در ساختار فضایی بندر دیر با تأکید بر کاربری‌های خدماتی. برنامه‌ریزی فضایی، 2(49)،1-20.
4. اسماعیل‌پور، ن.، و شکیبا منش، م. (1398). تحلیل نابرابری فضایی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری؛ نمونه موردی: شهر یزد. فصلنامه علمی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، 9(2)، 88-71.
5. امیر فخریان، م.، و کامل فر، م. (1400). بررسی الگوی حاکم بر پراکنش فضایی پزشکان متخصص در شهر مشهد. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 25(3)،30-1.
6. امین جرفی، م.، مدیری، م.، و مهدوی حاجیلویی، م. (1399). برنامه‌ریزی راهبردی توزیع خدمات شهری از منظر عدالت فضایی (مطالعه موردی: کلان‌شهر اهواز). فصلنامه آمایش محیط، 13(50)، 170-151.
7. بهادر، م.، و بهوندی، س. (1400). ارزیابی میزان تحقق عدالت فضایی و توزیع خدمات شهری در سطح منطقه 4. فصلنامه چشم‌انداز شهرهای آینده، 2(4)،62- 42.
8. خوارزمی، ا.، قاسم‌زاده، ر.، و پیرزاده، ز. (1401). مدل‌سازی تأثیرگذاری اقدامات مدیریت شهری بر زیست پذیری شهر مشهد (نمونه موردی: منطقه 6 و 9). فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری، 9(1)،141-119.
9. خجو،م.، طیبی ثانی، م.، فهیمی نژاد، ع.، و مرسل، ب. (1398). ارزیابی و تحلیل عدالت فضایی در پراکنش کاربری‌ها و خدمات ورزشی در شهرستان گرمسار. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 34(4)، 5580-551.
10. رستمی، ف. (1389). بررسی و تحلیل نحوه توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت فضایی مطالعه موردی: شهر یاسوج. پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی (برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای)، دانشگاه تریپت مدرس.
11. رضایی کرسامی، ع. (1393). بررسی و تحلیل توزیع فضایی مراکز درمانی در سطح شهر ساری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران
12. _ سرایی، م.، غفاریان، ح.، و دستا، ف. (1400). تحلیلی بر توزیع فضایی خدمات ورزشی در محلات شهر اصفهان. دو فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری، 8(1)، 151-129.
13. سعیدی مفرد، س.، حنایی، ت.، و شیروانی مقدم، س. (1398). تبیین مؤلفه‌های کالبدی و عملکردی مؤثر بر عدالت فضایی در سکونتگاه‌های حاشیه‌ای.معماری شهر پایدار، 6(1)68-80
14. شیرازیان، ا.، امیر فخریان، م.، و رهنما، م. (1401). تحلیل توزیع فضایی شیوع بیماری سرطان در شهر مشهد با رویکرد کیفیت محیط طبیعی شهری، نشریه علمی برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، 4(28)،60-47.
15. کنعان پور، ع.، معصومی، م.، و نظم فر، ح. (1400). واکاوی عدالت فضایی در تخصیص کاربری‌های اراضی شهری (مطالعه موردی: مناطق پنج‌گانه شهر اردبیل). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 9(3)،662-637.
16. محمدی کاظم‌آبادی، ل.، خانی زاده، م.، و بابایی، م. (1397). تحلیلی بر پراکنش خدمات و جمعیت شهری با تأکید بر عدالت فضایی و برخورداری شهری (مطالعه موردی: شهر ایلام). دو فصلنامه جغرافیای اجتماعی شهری، 191-175.
17. محمدی، ع.، هاشمی معصوم‌آباد، ر.، و محمدی، چ. (1398). تحلیل فضایی توزیع و دسترسی به خدمات در سطح محلات شهری با رویکرد عدالت فضایی (مطالعه موردی: کاربری‌های تجاری شهر اردبیل). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 21(63)، 117-99.
18. محمود زاده، ح.، و کرمی، م. (1400). تحلیل فضایی عدالت مکانی در آمایش کاربری‌های خدماتی (پارک وفضای سبز، ورزشی، تفریحی- توریستی) شهر تبریز با رویکرد چند معیاری. جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، 43، 64-31.
19. معروف نژاد، ع.، امیری، ا.، و کاووسی قافی، و. (1399). ارزیابی وضعیت اماکن و کاربری‌های ورزشی (مطالعه موردی: شهر ایذه). نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی دانشگاه تبریز، 24(74)، 247-233.
20. موسوی، م.، امیدوارتر، س.، حسین زاده، ر.، و بایرام زاده، ن. (1401). تحلیل عدالت فضایی در توزیع کاربری‌های خدماتی در مناطق شهری (نمونه موردی: مناطق پنج‌گانه ارومیه). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 11(43)، 177-162.
21. میرزا بیگی، ف.، مجتبی زاده خانقاهی، ح.، و سرور، ر. (1399). تحلیلی بر وضعیت شاخص‌های توسعه شهری با رویکرد عدالت فضایی، مطالعه موردی: شهر ایلام. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی، 20(56)، 1399-1.
22. میرزازاده، ر.، نظم فر، ح.، و قنبری، ا. (1402). تحلیل عدالت فضایی در توزیع کاربری اراضی در محالت شهر تبریز. مطالعات علوم محیط‌زیست، 8(1)، 6092-6104.
23. مهندسین مشاور فرنهاد (1388). طرح توسعه و عمران شهر مشهد، بانک مکان مرجع مشهد، محیط انسان‌ساخت، طرح‌های توسعه شهری (GIS)، مشهد: مهندسین مشاور فرنهاد.
24. نمازی، آ.، حسینی، ا.، و امیریان، س. (1401). ارزیابی محدوده خدماتی مراکز ورزشی و ارائه الگوی بهینه به‌منظور مکان‌یابی مراکز ورزشی مطالعه موردی: شهر کاشان. فصلنامه علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، 31(121)، 160-144.
25. Asefi, A. (2020). The spatial justice in the distribution of built outdoor sports facilities. Outdoor Sports Facilities, 18(2), 159-178.
26. Brown, G. Morgan, F. Delene, W. (2014). Using participatory GIS to measure physical activity and urban park benefits. Journal of Landscape and Urban Planning, 121, 34–44.
27. Baghi, A., Damirchi, F., Moharramzadeh, M., Jamiodulo, M., & Nobakht, F. (2021). Spatial Analysis and Site Selection of Ardabil Sports Venues Using GIS. Journal of Advanced Sport Technology, 5(2), 77-89.
28. Ebrahimzadeh, I., & Zarei, S. (2012). The spatial-locational analyses of health and medical services of Firoozabad city, and its optimization with GIS. Geography, 4(35), 83-104.
29. Jamshidzadeh, E. (2009). Management of municipal services and the obstacles ahead. Boards Magazine, 23.
30. Jian, Y. (2021). Towards a just city: spatial justice planning of public open space in private developments. Hong Kong: Ph. D thesis, Hong Kong Polytechnic University.
31. Kaur, N., Kaur, M., Padhi, S. S., & Singh, K. K. (2021). Geospatial analysis of the distribution of urban green spaces: a study of four Indian cities. Cities & Health, 1-17.
32. Kozma,G., Teperics,K., Czimre,K., & Radics, Z. (2022). Characteristics of the Spatial Location of Sports Facilities in the Northern Great Plain Region of Hungary. Sports,10(10),157, 2-10.
33. Shen, J., Cheng, J., Huang, W., & Zeng, F. (2020). An exploration of spatial and social inequalities of urban sports facilities in Nanning City, China. Sustainability, 12(11), 45-53.
34. Santos, L., & Lima, J. (2022). Spatial distribution of sports facilities in urban areas: A global perspective. Journal of Urban Management, 45(7), 789-805.
35. Yuan, Y., & Li, L. (2023). Evaluating access to sports amenities in urban areas. Urban Planning and Development, 39(4), 302-315.
36. Mohammad, H., & Rezaei, H. (2020). Urban space allocation and its impacts on sports accessibility. Journal of Urban Research, 16(5), 1123-1138.