شناسایی الگوهای نیازمندی های اجتماعی- فرهنگی حس‌ مکان با تأکید بر تأثیر فناوری ‌دیجیتالی در ارتقاء کیفیت‌ معماری‌ شهری (نمونه موردی: مشهد)

نوع مقاله : پژوهشی-مطالعه موردی

نویسندگان

• ملیکا علی زاده حسن آبادی ^{1، 2}
• مریم غروی الخوانساری ^{3، 4}
• محمدباقر کبیرصابر ^{3، 5}
• مهدی جباری نوقابی ^{6، 7}

¹ گروه معماری، واحد بین المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، جزیره کیش، ایران

² دانشجوی دکترای تخصصی معماری

³ گروه معماری، واحد بین المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، جزیره کیش، ایران؛ استادیار دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران

⁴ (استاد راهنما و نویسنده مسئول)

⁵ (مشاور اول)

⁶ گروه معماری، واحد بین المللی کیش، دانشگاه آزاد اسلامی، جزیره کیش، ایران؛ دانشیار دانشکده علوم ریاضی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

⁷ (مشاور دوم)

https://doi.org/10.22067/jgusd.2022.73438.1128

چکیده

پژوهش­حاضر با هدف شناسایی­ الگوهای ­نیازمندی های­ اجتماعی-فرهنگی حس ‌مکان با تأکید بر تأثیر فناوری‌ دیجیتالی­ در ارتقاء کیفیت معماری ‌شهری، درمنطقه یک مشهد انجام شد. پژوهش­از نظر هدف، کاربردی و از نظرماهیت، توصیفی تحلیلی ­است­ وجامعه ­آماری آن شهروندان­ منطقه یک ­می­باشند. حجم نمونه با استفاده ­ازمحاسبات لازم در نرم­افزارR، 2000 نمونه ­تعیین­­­ واز روش­نمونه­گیری ­خوشه­ای ­استفاده شد. برای­ارائه ­الگویی­از عوامل و زیرعاملهای مؤثر بر ارتقاء کیفیت ­معماری شهری ­از روش ­تحلیل­ عاملی ­تاییدی­ و برای ­دستیابی به الگوهای­شرطی که به تشخیص ­ارتباطات میان شاخص­های مربوط به­ارتقاء کیفیت­ معماری­ شهری با عواملی­چون متغیر گروه­بندی مربوط­ به نواحی، ویژگیهای­فردی (نوع شخصیت وخودکارآمدی) و نوع­ مالکیت می­پردازد ازالگوریتم­ داده­کاوی Apriori استفاده ­گردید. نتایج­ نشان ­داد بجز شاخص­های ­آماری­ نشانه‌ها و راحتی، که ­از نظر وجود­ واجرا شدن­ در محلات­ درحد ‌متوسط ­هستند، سایر شاخص­ها تفاوت معناداری با مقدارمتوسط­ دارند و از دیدگاه پاسخ‌ دهند‌گان­ هریک ­ازشاخص‌های 6گانۀ انسجام­ و همبستگی ­اجتماعی، تحرک‌ و پویایی، حس‌تعلق، خوانایی، هویت‌ و اصالت و نظم‌ و سیمای‌ مطلوب در محلات مختلف کمتر از حد میانه اتفاق ­می‌افتد. همچنین در اکثر­محلات، قوانین ­و الگوها­ حاصل ­از داده‌کاوی، وضعیت های مختلف پی‌آمد درمورد وضعیت موجود هرکدام ازشاخص‌های 6گانه، مقداری­کمتر ازحد متوسط را دارا ‌است. در این پژوهش­ از فرم‌های آنلاین­تعاملی (توزیع وتکمیل ­الکترونیکی ­پرسشنامه) وابزارهای تحلیلی­ بر بستر ابر استفاده شد و با استفاده ازیادگیری ماشین و الگوریتم­ داده­کاوی، روابط معنادار والگوهای پنهان کشف­ گردید. این ­امر نشان ­داد فناوری­های دیجیتالی ­می‌تواند در کمترین زمان و با بالاترین دقت به جمع­آوری و تحلیل­داده پرداخته و با شناسایی­خودکار و به­هنگام الگوهای­ مؤثر به روشن­شدن پیچیدگی ها وقوانین ­مستتر کمک­ کرده و با مشارکت وانعکاس عمیق‌ترین خواسته‌های ساکنان، امکان­ تحلیل­ دقیقتر مشکلات و بدنبال آن راه­حل های سریعتر و صحیحتر را فراهم ­نماید. فناوری­های ‌دیجیتالی ازطریق انتظام­ داده‌های ­شهری و نیز در گام­ بعدی ترکیب ونمایش الگوها می‌تواند به­نحو شایسته‌ای­ معماری شهری را پوشش‌ دهد و با ارائه ­الگوهای ­دقیقتر در پیوند با الگوهای­ مؤثر دیگر در کیفیت معماری شهری، یک ­کل ­منسجم و معنادار شکل­گیرد.

کلیدواژه‌ها

• ارتقاء کیفیت ‌معماری‌ شهری
• الگوهای‌ اجتماعی-فرهنگی
• حس‌ مکان
• مشارکت
• فناوری‌دیجیتالی

عنوان مقاله [English]

Identifying the socio-cultural needs pattern of sense of place with an emphasis on the influence of digital technology on improving the quality of urban architecture (Case study: Mashhad)

نویسندگان [English]

• melika alizadeh hasan abadi ^{1 2}
• maryam gharaviolkhasari ^{3 4}
• mohammad bagher kabir saber ^{3 5}
• Mehdi Jabbari Nooghabi ^{6 7}

¹ PhD Candidate in Architecture, Department of Architecture, Islamic Azad University, Kish International Branch, Kish, Iran

² (PhD student in architecture)

³ Department of Architecture ,Kish international Branch ,Islamic Azad University, Kish Island ,Iran; Assistant Professor, Faculty of Architecture, Campus of Fine Arts, University of Tehran, Iran

⁴ (Supervisor & Corresponding Author)

⁵ (First Advisor Professor)

⁶ Department of Architecture ,Kish international Branch ,Islamic Azad University, Kish Island ,Iran; Associate Professor, Faculty of Mathematical Sciences, Ferdowsi University of Mashhad, Iran

⁷ (Second Advisor Professor)

چکیده [English]

Issues such as extreme physical expansion and socio-cultural, economic, and physical-spatial inequalities in Mashhad, and the methods applied for dealing with the issues have created great challenges, requiring changes towards a more qualified structure and more intense sense of belonging to the place. Another important issue is cities’ fates that depends on the digital technology. It seems necessary to redefine such issues as modern patterns and technologies for overcoming some of the challenges. This study was conducted to identify patterns related to socio-cultural needs of sense of place with an emphasis on the impact of digital technology on improving the quality of urban architecture in region 1 of Mashhad. The applied and descriptive-analytical study focused on the residents of region 1 of Mashhad as population statistics. The size of the sample was determined to be 2000 participants using R software. Cluster method was applied for sampling. Confirmatory factor analysis was used to present a model of the factors and sub-factors impacting the improvement of the quality of urban architecture and Apriori algorithm was used to reach a conditional pattern for identifying the relationships between quality improvement indicators and such factors as the area grouping, individual characteristics, and the type of ownership. The results indicated that except for the statistical indicators of signs and comfort that seem to be average regarding the existence and being implemented in the neighborhoods, other indicators showed a significant difference from the average value. Moreover, from the respondents’ perspective, the whole indicators “social cohesion and solidarity, mobility and dynamism, sense of belonging, readability, identity, originality, order, and desired style in different neighborhoods” are less than the average. Moreover, the patterns resulted from exploring the obtained data showed that in most of the neighborhoods, the different situations of the existence of 6 indicators have a value less than the average. The study applied the interactive online forms, cloud-based analytical tools, machine learning, and data-exploring algorithms, the result of which is significant relationships of hidden patterns. Moreover, it showed that digital technologies can provide a suitable ground for more detailed analysis of problems and more suitable solutions through automatic and timely identification of patterns and showing the deepest desires of residents. The technologies can cover as well the urban architecture through regulating urban data, and combining and displaying patterns. The result could be a more united and meaningful whole with the help of more exact patters and in connection with the patterns influencing the quality of urban architecture.

کلیدواژه‌ها [English]

• socio-cultural patterns
• sense of belonging to a place
• participation
• digital technology
• quality improvement of urban architecture

مراجع

1. احمدوند، ع.، آخوندزاده. ا.، و مینایی بیدگلی، ب. (1388). استفاده از داده­کاوی در بهبود مدیریت شهری: موردکاوی سامانه 137 شهرداری تهران. تهران: دومین کنفرانس بین المللی شهر الکترونیک.
2. آصفی، م.، و ایمانی. ا. (1396). ارزیابی و شناخت عوامل مؤثر بر جهت­دهی خلاقانه به معماری معاصر در مسیرتعاملی نو با ارزش­ها و سنت های پایدار. دو فصلنامه طرح و نماد، (8)، 140-125.
3. آصفی، م.، و ایمانی، ا. (1392). چالش فناوری­های نوین در معماری و تعامل آن با ارزشهای معماری اسلامی ایران. باغ نظر، (21)،34-21.
4. بحرینی، ح. (1390). تجددد، فراتجددد و پس از آن در شهرسازی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
5. بزی، خ.، و دولتی، ر.(1392). بررسی تأثیر ICT برآشفتگی فضا و ساختار شهری؛ نمونه موردی شهر کرمان. فصلنامه مطالعات برنامه ریزی شهری، (3)، 121-99.
6. بنتلی، ی. (1985). محیط­های پاسخده. ترجمه: م. بهزادفر. چاپ دوم، تهران: مرکز انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
7. بیگدلی، س.، شفقی، س.، و وثوقی، ف. (1395). ارائه یک مدل راهبردی برای دستیابی به توسعه پایدار شهری در کلانشهر مشهد. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 4(127)، 29-12.
8. تولایی، ن. (1382). فضای شهری و روابط فرهنگی- اجتماعی. پژوهشنامه فرهنگی، (5)،140- 109.
9. حمزه نژاد. م.، و رادمهر. م. (1396). تحلیل اصول فضایی و الگوگزینی بهینه در معماری الگوگرای معاصر ایران. دو فصلنامه مطالعات معماری ایرانی، 11، 145-168.
10. خاک زند، م.، محمدی. م.، جم.، ف.، و آقابزرگی، ک. (1393). شناسایی عوامل مؤثر بر طراحی بدنه‌های شهری با تأکید بر ابعاد زیبائی‌شناسی و زیست‌محیطی (نمونه‌ی‌‌ موردی: خیابان ولی‌عصر(عج)- شهر قشم). فصلنامه مطالعات شهری، 3(10)، 15-26.
11. خوش­قامت، ک.، صفدری، ن.، و یغمایی­فر، ش. (1393). استفاده از تکنیک داده­کاوی برای پایش، پیش‌بینی و مدیریت اجرای اثربخش طرح تفصیلی (نمونه موردی شهرداری منطقه11مشهد). مشهد: ششمین کنفرانس ملی برنامه ریزی و مدیریت شهری با تأکید بر مؤلفه‌های شهر اسلامی.
12. دانشپایه، ن.، حبیب. ف.، و طغیانی، ش. (1395). تدوین شاخص‌های­ کالبدی مؤثر در خلق حس ‌مکان در توسعه جدید شهری. فصلنامه مدیریت شهری، (47)، 130- 119.
13. ذکاوت، ک.، و دهقان، ی. (1395). مدل مدیریت خلق مکان و مؤلفه­های سازنده کیفیت در عرصه عمومی. نشریه آرمان­شهر، 9(17)، 224- 215.
14. رضوانی، ع. (1391). تدوین طرح مطالعاتی سندراهبردی معماری وشهرسازی در طرح توسعه زیارت امام رضا(ع). مشهد: دبیرخانه طرح مطالعه توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا (ع).
15. رضوانی، ع. (1395). روح شهر بازتعریفی ­از شهر. فضا: فضای­شهری و تعیین شاخص‌های روحبخش شهر. فصلنامه معماری سبز، (4) ،79- 55.
16. رهنما، م.، اجزاشکوهی، م.، و لطف اللهی، س. (1398). تحلیل سناریوهای احیاء منطقه شهری قلعه آبکوه درکلانشهر مشهد. پژوهش و برنامه­ریزی شهری(38)، 76-63.
17. رهنما، م.، و حسینی. م. (1394). سنجش و ارزیابی میزان پایداری اجتماعی درکلانشهر مشهد با تأکید بر پنج محلۀ مورد مطالعه. مجله آمایش جغرافیایی فضا، (19) ، 105-118.
18. زیاری،ک.، رضایی­کوچی، م.، و بیک­محمدی. ح. (1396). بررسی نقش مشارکت شهروندان در افزایش موفقیت مدیریت شهری شهر شیراز. علوم اجتماعی شوشتر، (4)، 62-51.
19. سالینگروس، ن. (2000). ساختار زبان های الگو. ترجمه: س. زرین­مهر. تگزاس: دانشگاه تگزاس، سن آنتونیو.
20. سجادزاده، ح.، و پیربابایی، م. (1391). معنا در فضای شهری. معماری و شهرسازی آرمان­شهر، (9)، 177-186.
21. سعیدی مفرد، س.، و مفیدی شمیرانی، م. (1395). معرفی اسناد هدایت طراحی شهری الگوی رشد هوشمند و کاربست آن درایران. باغ  نظر، (4)، 101-116.
22. سلطانی، م.، منصوری، ا.، و فرزین، ا. (1391). تطبیق نقش الگو و مفاهیم مبتنی بر تجربه در فضای معماری. باغ نظر، (21)، 14-3.
23. سید الحسینی، م.، حبیب، ف.، و ماجدی، ح. (1391). رویکرد تعاملی سطوح و مقیاس شهری در فرآیند برنامه ریزی. باغ نظر، 9(22)، 42-54.
24. شاهیوندی، ا.، و موسوی‌پور، ا. (1396). اثرگذاری فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی نوین بر ساختار کالبدی- فضایی شهر با رویکرد شهر خلاق (مطالعه موردی: شهر اصفهان). فصل­نامه علمی– پژوهشی مطالعات شهری، (25)، 77-90.
25. صابری‌فر، ر. (1392). تعیین­شکاف کیفیت خدمات ارائه شده در شهرداری­ها (نمونه­موردی شهرمشهد). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ۲۸(2)، 127-140.
26. ضرغامی، ا.، و بهروز، م. (1394). نقش و مفهوم "فضا" در بازآفرینی نظریه معماری و علوم اجتماعی. فصلنامه مطالعات میان­رشته­ای در علوم انسانی، 7(2) 2، 81 –
27. عسگری، م.، و بهزادفر، م. (1395). به­سوی یک گونه­شناسی الگوواره­ای در معماری و شهرسازی. فصلنامه علمی پژوهشی روش­شناسی علوم انسانی، (89)، 195- 228 .
28. عظیمی هاشمی، م.، شریعتی مزینانی، س.، و اعظم کاری، ف. (1391). مؤلفه‌های اجتماعی- فرهنگی شهر زیارتی پایدار (مورد مطالعه: شهر مشهد). مجله مطالعات اجتماعی ایران، (3)، 131-156.
29. علیزاده، ه.، و لاهور پور، س. (1388). شخصیت فضایی-کالبدی در هسته تاریخی شهر سنندج. دوفصلنامه دانشگاه­هنر، نامه معماری و شهرسازی، (2)، 57-69.

30.                علیمردانی، م.، مهدی­نژاد، ج.، و افهمی. ط. (1394). رشد کیفی فضای شهری به منظور ارتقاء تعاملات اجتماعی (مشهد). نشریه هنرهای کاربردی، (7)، 5-14.

31. کامل‌نیا، ح.، جهان­پناه، س.، و فریدونی، ف. (1393). تحلیل و بررسی شاخص‌های طراحی معماری­و شهرسازی­پایدار(نمونه موردی: انستیتو تکنولوژی شهرمصدر). تهران: اولین کنگره بین المللی افقهای جدید در معماری و شهرسازی.
32. الکساندر، ک.­ ( 1977). زبان الگو: شهرها. تدوین: حمید خادمی. ترجمه ر.کربلایی نوری. تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
33. الکساندر، ک. ( 1981). کافه لینتز. ترجمه ر. س. صبری. ع. اکبری. تهران: انتشارات پرهام ‌نقش با حمایت قطب طراحی شهری دانشگاه شهید بهشتی.
34. گل، ی. (2010). شهرهایی برای مردم (شهر انسانی). ترجمه م. چرخیان. تهران: انتشارات فرهنگ متین.1391.
35. گلکار، ک. (1379). مؤلفه­های سازنده کیفیت طراحی شهری. مجله صفه، (32)، 65- 38.
36. لنگ، ج. (1987). آفرینش نظریه معماری- نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمه عینی­فر. تهران. دانشگاه تهران. چاپ دوم،1383 .
37. لینچ، ک. (1381). تئوری شکل خوب شهر. ترجمه بحرینی، س. ح. تهران. انتشارات دانشگاه تهران. چاپ دوم،1381.
38. ماجدی، ح.، منصوری. ا.، و حاجی احمدی. آ. (1390). بازتعریف فضای شهری (مطالعه موردی: محور ولیعصر حد فاصل میدان ولیعصر تا چهارراه ولیعصر). نشریه مدیریت شهری، 9(27)، 283-263.
39. مسعود، م.، مدنی، ف.، و تدین، ب. (1392). دستیابی به شاخص‌های­کیفی برای الگوگیری از منظر بافت­های تاریخی در توسعه­های پیرامون (اصفهان). مجله علمی- پژوهشی فضا (جغرافیا)، (4)، 19-36.
40. مسعود، م.، و بیگ­زاده، ح. (1391). نگاهداشت و بازآفرینی موتیف­های آرایه ای فضاهای شهری. مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، (10)، 43-66.
41. مهدوی­نژاد، م.، و رفالیان، غ. (1390). کاربرد الگوی مقداری در همسازی معماری و سازه. نشریه انجمن علمی. معماری و شهرسازی ایران، (2)، 68- 61.  
42. میرغلامی، م.، و آیشم، م.(1394). مدل مفهومی ارزیابی حس‌مکان براساس مؤلفه­های کالبدی، ادراکی، عملکردی و اجتماعی. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهری، (19)، 69-80.
43. نژاد ابراهیمی، ا.، فرشچیان، ا.، و خوشرخ، پ. (1396). بررسی چهارچوب نظری فضای شهری وتأثیرات نیروهای موجود در شکل‌گیری شهر(بانگرش زیبا شناختی). فصلنامه علمی تخصصی معماری سبز، (9)، 61-70.
44. هاشم­نژاد، ه.، و شنگه­پور. س. (1398). الگوی طراحی معماری مجازی. نشریه هنرهای­زیبا- معماری و شهرسازی، (44)، 14- 5.
45. وحدت، س.، سجاد زاده، ح.، و کریمی مشاور، م. (1394). تبیین ابعاد مؤثر برمنظرخیابان درجهت ارتقای خوانش منظرفضاهای­شهری. فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات شهری، (15)، 17-36.
46. وفامهر، م. (1392). سیری دراندیشه­های تکنولوژی معماری. مشهد: انتشارات دانشگاه امام رضا (ع).

 

47. Appleyard, D. (1979). Planning the pluralistic city. Cambridge Mass: MIT Press.
48. Barker, R.G. (1968). Ecological psychology: Concepts and methods for studying the environment of human behavior. Stanford, CA: Stanford University Press.
49. Bentley, I. (1990). Ecological urban design. Architects’ Journal, 192(24), 69 – 71.
50. Bolay, J.C. & Kern, A. (2011). Technology and cities: What type of development is appropriate for cities of the south? Journal of Urban Technology, 18(3), 25-43.
51. Center for an Urban Future (2016). Innovation and the city. New York: Center for an Urban Future.
52. Erickson, T. (2000). Lingua Francae for design: Sacred places and pattern languages", New York: Proceedings of the ACM Conference on Designing Interactive Systems.
53. Gehl, J. (1987). Life between buildings: Using public space. Translated by Koch, New York: Van Nostrand Reinhold.
54. Gil, J., Montenegro, N., Nuno Beirao, J., & Pinto Duarte, J. (2009). On the discovery of urban typologies (Data mining the multi-dimensional character of neighbourhoods). Istanbul: 27th eCAADe Conference.
55. Hester, R. T. (1993). Sacred structures and everyday life: A return to Manteo, North Carolina", in: Dwelling, Seeing, and Designing. Edited by: David Seamon, New York: State University of New York Press.
56. Kumbhar, M.S. & Yalagi, P.S (2016). Urban resources for smart city application. International Journal of Engineering Trends and Technology (IJETT), 40(6), 366-370.
57. Marsal-Llacuna, M. (2013). Smarter urban planning through a citizen-based approach, the smart urban planning method. Girona: Thesis submitted for the Degree of Doctor of Philosophy at the University of Girona.
58. Michael, W., Kryazheva,Y.,  Rudd, A., & Salingaros, N.A. (2019). A new pattern language for growing regions: Places, networks, processes. Portland: Sustasis Press
59. Reffat, R.M. (2008). Investigating patterns of contemporary architecture using data mining techniques. Antwerpen: 26th Conference on Education and Research in Computer Aided Architectural Design in Europe.
60. Salingaros ,N.A. (2005). Pattern language and interactive d esign, Chapter 9 of Principles of Urban Structure. Amsterdam: Techne Press.
61. Salingaros, N.A. (1999). Architecture, patterns, and mathematics. Nexus Network Journal, 1(1), 75-76.
62. Salingaros, N.A. (2006). A theory of architecture. Solingen: Umbau-Verlag.
63. Sokmenoglu, A., Cagdas, G., & Sariyildiz, S. (2011). Application of data mining in micro-scale urban -feature analysis. London: 11th International Conference on GeoComputation.
64. Valls, F., Redondo, E., Fonseca, D., Torres-Kompenb, R. Villagrasa S., & Martí, N. (2018). Urban data and urban design: A data mining approach to architecture education. Telematics and Informatics, (35), 1039–1052
65. Villa, N. & Wagener, W. (2008). Connecting cities: Achieving sustainability through innovation. Cisco Internet Business Solutions Group, Connected Urban Development Global Conference.
66. Villa, N. & Wagener, W. (2010). Connecting cities: Achieving Sustainability Through Innovation. Amsterdam: Cisco Internet Business Solutions Group.
67. Wang, SH., Liu, X., Wang, H., &Hu, Q. (2018). A Case study on spatio-temporal data mining of urban social management events based on ontology semantic analysis. Sustainability, 10(6), 2084.
68. Zumthor, P. (2006). Thinking Architecture.‎ Switzerland‏: Birkhäuser Architecture.