تحلیل و ارزیابی میزان آسیب پذیری تأسیسات گردشگری در فضاهای شهری (نمونه: زائرسراهای شهر مشهد)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• معصومه توانگر ¹
• ساجده باغبان ²
• مژگان آراسته ²

¹ جهاد دانشگاهی خراسان رضوی

² دانشگاه فردوسی مشهد

https://doi.org/10.22067/jgusd.2022.46933.0

چکیده

از نیمه دوم سده بیستم میلادی خدمات گردشگری به یکی از عوامل کلیدی برای پیشرفت اجتماعی-اقتصادی تبدیل شده است و امنیت گردشگری یکی از مهمترین نیازهای اساسی توسعه آن شناخته می‌شود. مسئله پژوهش حاضر بر امنیت اقامتگاه‌های گردشگری ارزان‌قیمت (زائرسراهای) شهر مشهد به عنوان یکی از اجزاء مهم ایمنی و امنیت گردشگری در شهر  مشهد تمرکز دارد. این پژوهش به لحاظ هدف از نوع کاربردی و به لحاظ ماهیت توصیفی_تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز به روش اسنادی و میدانی گردآوری شده است. در این پژوهش تعداد 19 مؤلفه‌ آسیب پذیری در سه دسته ی  1- نحوه استفاده از زمین، 2- دسترسی و 3- تراکم، مورد بررسی قرار گرفته است که در راستای ارزیابی این مؤلفه‌ها، 10 زائرسرای دولتی و وقفی واقع در منطقه ثامن شهرداری مشهد انتخاب شده و با استفاده از تکنیک جمع وزنی در محیط نرم افزار GIS مورد سنجش قرار گرفته است. بر اساس نتایج پژوهش، میزان آسیب‌های احتمالی در اقامتگاه‌های گردشگری(زائرسراها) شهر مشهد در برابر بحران‌های طبیعی و غیرطبیعی زیاد است. بطوریکه در سنجش وضعیت زائرسراهای نمونه پژوهش بر اساس هر یک از معیارها مشخص شد که کلیه آن‌ها به غیر از معیار فاصله از گسل،‌ در سایر معیارها دارای آسیب‌پذیری زیادی دارند. این نتایج بیان کننده‌ی عدم نظارت فنی بر فرایند مکانیابی، احداث و مدیریت زائرسراهای شهر مشهد توسط دستگاه نظارتی مربوطه و عدم رعایت استانداردهای فنی و تخصصی تاسیسات گردشگری است.

کلیدواژه‌ها

• آسیب‌پذیری
• امنیت گردشگری
• بحران‌های طبیعی و انسان ساخت
• زائرسرا
• شهر مشهد

عنوان مقاله [English]

Analysis and Evaluation of the Vulnerability of Tourism Facilities in Urban Areas (Case: Pilgrim Lodgings in Mashhad)

نویسندگان [English]

• Masoomeh Tavangar ¹
• Sajdeh Baghban ²
• Mozhgan Arasteh ²

¹ Assistant Professor, Department of Tourism Management and Planning, Tourism Research Institute of ACECR, Mashhad, Iran

² PhD Candidate in Geography and Urban Planning, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

چکیده [English]

Since the second half of the 20th century, tourism services have become one of the key factors for socio-economic progress and tourism security has been recognized as one of the most important needs of its development. Using a descriptive analytical approach, this study focused on the security of low-cost tourism lodgings (known as pilgrims' temporary houses) in Mashhad, which is one of the most significant aspects of tourism security in this city. Nineteen vulnerability components were investigated regarding three categories: land use, access, and density. To evaluate these components, 10 governmental and endowed lodgings located in Samen area of Mashhad municipality were selected and evaluated using the weighted sum technique in GIS. The results showed that the potential vulnerabilities of the pilgrim lodgings against natural and anthropogenic damages is high. The results also indicate lack of authoritis’ technical supervision over the process of identifying, constructing, and operating the pilgrim lodgings, as their situation do not comply with technical and specialized criteria of tourist facilities.

کلیدواژه‌ها [English]

• Vulnerability
• Tourism Safety
• Natural and Man-made Crises
• Pilgrim Lodgings
• Mashhad

مراجع

1. ابراهیم‌زاده، ع.، کاشفی، د.، و حسینی، ا. (1393). ارزیابی آسیب‌پذیری محله‌های شهری در برابر زلزله (نمونه موردی: شهر پیرانشهر). برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، 5(1)، 26-1.
2. امینی ورکی، س.، مدیری، م.، شمسایی زفرقندی، ف.، و قنبری نسب، ع. (1393). شناسایی دیدگاه‌های حاکم بر آسیب‌پذیری شهرها در برابر مخاطرات محیطی و استخراج مؤلفه‌های تاثیرگذار در آن با استفاده از روش کیو. مدیریت بحران، 3(ویژه‌نامه هفته پدافندغیرعامل)، 18-5.
3. بیات، ن.، مقیمی، م.، و اسدی‌فرد، م. (1397). رهیافت‌های ساماندهی اقامتگاه‌های گردشگری غیر رسمی در ایران با رویکرد ایمنی و امنیتی. گردشگری شهری، 5(1)، 159-143.
4. پیوسته‌گر، ی.، محمدی دوست، س.، و حیدری، ع. ا. (1396). ارزیابی و سنجش آسیب‌پذیری بافت فرسوده شهری کلانشهر شیراز در برابر زلزله با بهره‌گیری از فرایند تحلیل سلسه‌مراتبی (AHP). جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 8(1)، 56-33.
5. توانگر، م. (1397). تدوین ضوابط و استانداردهای احداث و نظارت بر زائرسراهای استان خراسان رضوی. مشهد: پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی، خراسان رضوی.
6. جوکار، ق.، بیات، ن.، و ترکمان، م. (1397). مدیریت پیامدهای امنیتی و انتظامی اقامتگاه‌های غیررسمی در مقصد گردشگری. پژوهش‌های مدیریت انتظامی، 13(2)، 260-235.
7. حاتمی‌نژاد، ح.، و ابدالی، ی. (1396). سنجش آسیب‌پذیری سازه‌ای بافت فرسوده شهری در برابر مخاطرات، با رویکرد پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: بافت فرسوده مرکزی کلان‌شهر اهواز). مجله اطلاعات جغرافیایی، 26(104)، 172-159.
8. حبیبی، ک.، و جوانمرد، ک. (1391). تحلیل ناپایداری بافت‌های شهری و پهنه‌‌بندی میزان آسیب‌‌پذیری در برابر زلزله با استفاده از GIS & AHP، نمونه موردی: بخشی از هسته مرکزی شهر سنندج. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 11، 305-293.
9. حسین­زاده دلیر، ک.، و صفری، ف. (1391). تاثیر برنامه­ریزی هوشمند بر انتظام فضایی شهر. جغرافیا و توسعه شهری، 1، 133_100.
10. حیدری، ا.، رهنما، م. ر.، اجزاء شکوهی، م.، و خوارزمی، ا. ع. (1395). تحلیل تحوّلات فضایی محیط‌زیست شهری در کلانشهر مشهد با استفاده از الگوی آینده‌پژوهی گام طبیعی. جغرافیا و پایداری محیط، 6 (18)، 19-1.
11. خاکپور، ب.، زمردیان، م. ج.، صادقی، س.، و مقدمی، ا. (1390). تحلیل میزان آسیب‌پذیری فیزیکی_کالبدی منطقه 9 شهر مشهداز دیدگاه زلزله خیزی. جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 16، 33_1.
12. دفترمقررات ملی ساختمان. (1391). مبحث بیست و یکم، پدافندغیرعامل. تهران: نشرتوسعه ایران.
13. رضایی، م. ر.، رفیعیان، م.، و حسینی، م. (1394). سنجش و ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله‌های شهر تهران). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 47(4)، 609-623.
14. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (1389). قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، تهران: معاونت امور اداری، مالی و منابع انسانی، مرکز مدارک علمی، موزه و انتشارات.
15. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور. (1383). قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، تهران: معاونت امور اداری، مالی و منابع انسانی، مرکز مدارک علمی، موزه و انتشارات.
16. سلیمی سبحان، م.ر. (1393). امنیت و توسعه پایدار گردشگری (مطالعه موردی: شهر تهران). جغرافیای انتظامی، 2(8)، 128-97.
17. شهرداری مشهد. (1396). آمارنامه شهرمشهد مشهد: معاونت برنامه ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری مشهد با نظارت مدیریت آمار، تحلیل و ارزیابی عملکرد.
18. کامران، ح.، و حسینی امینی، ح. (1390). کاربرد پدافند غیر عامل در برنامه ریزی شهری و منطقه ای (مطالعه موردی: شهریار). فصلنامه علمی_پزوهشی فضای جغرافیایی، 38،
19. معین‌مهر، ا.، فرجی سبکبار، ح.، زیاری، ک.، و پوراحمد، ا. (1396). جانمایی اقامتگا‌ه‌های گردشگری با به‌کارگیری تئوری خاکستری و روش رتبه‌بندی چند شاخصهORESTE، (مطالعه موردی: منطقه 10 شهر تهران). برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 21(4)، 231-209.
20. مهندسین مشاور فرنهاد (1387). طرح توسعه و عمران(جامع) کلانشهر مشهد مقدس (مطالعات پایه محیط طبیعی). نهاد مطالعات و برنامه ریزی توسعه و عمران مشهد. مشهد: شهرداری مشهد.
21. مؤیدفر، س.، تقوایی، م.، و زنگی آبادی، ع. (1393). تبیین امنیت گردشگران با تاکید بر مؤلفه‌های مدیریت بحران گردشگری (مطالعه موردی فضاهای گردشگری شهر یزد). جغرافیای انتظامی، 2(7)، 24-1.
22. نیروى انتظامى جمهورى اسلامى ایران (1394). دستورالعمل ارتقاى امنیت گردشگران خارجى. تهران: معاونت عملیات نیروى انتظامى.
23. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (1386). قانون مدیریت خدمات کشوری، تهران: اداره کل روابط کار و جبران خدمت (بازیابی از : https://rkj.mcls.gov.ir)
24. یزدانی، م. ح.، و سیدین، ا. (1394). بررسی آسیب‌پذیری شهر از منظر پدافندغیرعامل (مطالعه موردی: شهر اردبیل). اطلاعات جغرافیایی، 25(100)، 34-17.

 

25. Asprone, D., & Manfredi, G. (2014). Linking disaster resilience and urban sustainability: a global approach for future cities. Disasters, 39 (1), 96-111.
26. Becken, S. (2005). Harmonising climate change adaptation and mitigation: The case of tourist resorts in Fiji. Global Environmental Change, 15, 381–393.
27. Birkmann, J. (2007). Risk and vulnerability indicators at different scales: applicability, usefulness and policy -implications. Environmental Hazards, 7, 20-31.
28. Erdelj, M., & Natalizio, E. (2016). UAV-assisted disaster management: applications and open issues. Geneva: International Workshop on Wireless Sensor, Actuator and Robot Networks - ICNC Workshop.
29. Erdelj, M., Natalizio, E., R. Chowdhury, K. F., & Akyildiz, I. (2017). Help from the Sky: Leveraging UAVs for Disaster Management. WashingtonC.: Published by the IEEE CS.
30. A. (1999). Civil defense in Canada, 1939-1965, garnering public support war and nuclear weapons through myth of protection. Thunder Bay: Master’s thesis of arts in history, Department of history Lakehead University..
31. Goehhering, A. (2009). Analytical methods to enhance passive urban design. Quebec: 26^th conference in passive and low energy architecture, Canada.
32. Guttentag, D. (2015). Airbnb: disruptive innovation and the rise of an informal tourism accommodation sector. current issue in tourism, 18(12), 1192-1217.
33. Hassanli, N., Gross, M. J., & Brown, G. (2016). The emergence of home-based accommodations in Iran: A study of self-organization. Tourism Management, 54, 284-295.
34. Kılıçlar, A., Uşaklı, A., Tayfun, A. (2017). Terrorism prevention in tourism destinations: Security forces vs. civil authority perspectives. Journal of Destination Marketing & Management, 8, 1-15.
35. Leon, J., & March, A. (2014). Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, Chile. Habitat international, 43, 250-262.
36. Leritina, G., & Hauskenc, K. (2011). Preventive strike vs false targets and protection in the fence strategy. Reliability engineering and system safety, 96(8), 912-924.
37. Papathanassis, A. (2018). Security Perceptions of tourists in the Aftermath of Terrorist Attacks. Yellow Tourism, 83-98.
38. Popescu, L. (2011). Safety and Security in Tourism. Case Study: Romania, Forum geographic, 10(2), 322-328.
39. Tarlow, P. E. (2006). A Social Theory of Terrorism and Tourism. In: Mansfeld, Yoel, & Abraham Pizam. Tourism, Security and Safety: From Theory to Practice. Oxford: First edition. Butterworth-Heinemann.
40. UNWTO. (2011). Tourism toward 2030/ global overview. Retrieved on www. UNWTO. org.
41. Yang, X., Dongb, L., & Changshun, L. (2019). Microclimate tourism and microclimate tourism security and safety in China. Tourism Management, 74, 110–133.