آسیب شناسی طرح های توسعه شهری از فرآیند تهیه تا اجرا با تأکید بر طرح جامع و تفصیلی شهر مشهد

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• علی خوشاب ¹
• براتعلی خاکپور ¹
• ریحانه علائی ²

¹ گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد

² دانشجوی دکترا گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد

https://doi.org/10.22067/jgusd.2022.44455.0

چکیده

از اقدامات در جریان اصلاح و بهبود روندهای نادرست و مشکلات موجود در تهیه این طرح ها، آسیب شناسی طرح های توسعه شهری است. این پژوهش سعی دارد با توجه به روش تحقیق ترکیبی به جمع آوری اطلاعات بپردازد. تحلیل بکار گرفته شده از طریق نرم افزارهای مکس کیودا و SPSS می­باشد. در روش کیفی به شناسایی مهمترین آسیبها و در روش کمی برای اولویت­بندی نتایج از آزمون فریدمن استفاده شد. نتایج در دو سطح (کشور و شهر مشهد) که سطح اول با بررسی44 سند مرتبط و سطح دوم با مصاحبه انجام شده با 16 نفر از متخصصین حوزه اجرایی و نظری در نرم افزار مکس کیودا نشان داد: در مجموع 68 آسیب در طرح­های توسعه شهری دخیلند. 56 آسیب در زمینه تهیه، 6 آسیب در زمینه دیدگاه و 6 آسیب نیز در زمینه نظارت می­باشد. نتایج آزمون فریدمن مهمترین آسیب­های طرح­های توسعه شهر مشهد را به ترتیب اولویت در حوزه تهیه  (میانگین اهمیت 1/28)، اجرا (5/16)، دیدگاه (3/14) نشان داد، بطوریکه موازی­کاری بین نهادی، محصول­نگری طرح و سیاست­گزینی سه مساله اولویت­دار در مسائل آسیب­شناسی مطرح گردیدند. ضعف مشاوران تهیه طرح، عدم توجه به نقش شهر، غفلت از مسائل آن و شتاب زدگی در تصویب کمترین تأثیر را بر روند طرح­های توسعه شهر مشهد دارا میباشند. در حوزه اسنادی مهمترین اولویت­های مسئله دار در ابعاد تهیه و اجرا شناسایی گردید. سه مسئله مهم در آسیب شناسی طرح های توسعه در سطح کشور نیز موازی­کاری بین نهادی، فقدان نیروی متخصص در شهرداری­ها و نادیده گرفتن مسائل اجتماعی طرح می­باشد.

کلیدواژه‌ها

• آسیب شناسی
• طرحهای توسعه شهری
• شهر مشهد

عنوان مقاله [English]

Pathology of Urban Development Plans from Preparation to Implementation with an Emphasis on the Comprehensive and Detailed Plan of Mashhad City

نویسندگان [English]

• ali khoshab ¹
• b Khakpour ¹
• Reyhane Alaee ²

¹ Department of Geography, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad

² Department of Geography, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad

چکیده [English]

One of the corrective measures and improvement of incorrect processes and existing problems in the preparation of these plans is pathology of urban development plans. This research tried to gather data in this regard using the mixed method. The analysis was done using MAXQDA and SPSS software. In qualitative stage for identify the most important damages and in the quantitative stage, Friedman's test was used to prioritize the results. The results were obtained from two levels (the country and the city of Mashhad). The first one through the review of 44 related documents and the second level through interviews conducted with 16 experts in the executive and theoretical fields. The results showed that a total of 68 damages are involved in urban development plans. There are 56 damages in the field of preparation, 6 damages in the field of perspective and 6 damages in the field of supervision. The results of Friedman's test showed the most important damages of Mashhad city development plans in order of priority are in preparation (average importance 28.1), implementation (16.5), perspective (14.3). In this way, inter-institutional parallel work, planning product and policy selection were determined as three important issues respectively regarding the damages. Weakness of plan preparation consultants, ignoring the role of the city, neglecting necessary issues, and haste in approval have the least impact on the development plans of Mashhad. Regarding the documents, the most important problematic priorities were preparation and implementation. Three important issues in the pathology of development plans at the country level are inter-institutional parallelism, lack of expert staff in municipalities, and ignoring the social issues of the plan.

کلیدواژه‌ها [English]

• Pathology
• Urban Development Plans
• Mashhad City

مراجع

1. ابراهیمی بوزانی، م.، رهنمایی، م.، و علی اکبری، ا. (1392). بررسی روش شناسی طرح های توسعه شهری در ایران. مجله جغرافیا، دوه 11(37)، 114-97.
2. ابراهیمی بوزانی، م.، علی اکبری، ا.، و رهنمایی، م. (1394). بررسی رویکرد سنتی تهیه طرح های توسعه ی شهری در ایران با استفاده از مدل SWOT. مجله جغرافیا و توسعه، 13(38)، 100-91.
3. اسکندری، م. (1393). لزوم توجه به هویت کالبدی در شرح خدمات طرح های توسعه شهری. تهران: دومین کنگره بین المللی سازه، معماری و توسعه شهری.
4. اصغری زمانی، ا.، نصیری، ه.، و پور حسینی، م. (1393). آسیب شناسی طرح های توسعه شهری: مطالعه موردی طرح هادی شهرجوانرود. تبریز: همایش ملی معماری، عمران و توسعه نوین شهری.
5. امیری، ح.، فرج زاده، م.، سوری، ف.، و سبحانی، ن. (1394). ارزیابی میزان تحقق پذیری کاربری ها در طرح های توسعه شهری مورد: شهر بروجرد. شیراز: اولین کنفرانس بین المللی عمران، معماری و توسعه اقتصاد شهری.
6. آقا زاده رودسری، ف.، و شکرگذار، ا. (1394). نقد، ارزیابی و آسیب شناسی طرح های توسعه شهری در ایران مطالعه موردی: سومین طرح جامع شهر رشت1386. تبریز: اولین همایش ملی زمین و توسعه شهری.
7. براتی، ا.، و محمدی، ج. (1389). نقد، تحلیل و ارزیابی تحقق طرح های هادی شهری. فصلنامه رشد آموزش جغرافیا ، 93، 45-38.
8. برمک، ح. (1389). طرح های جامع شهری، شیپوری از سر گشاد. فصلنامه مهندس مشاور،
9. پاکشیر، ع.، و حاج رسولی ها، ا. (1387). ارزیابی رویکرد تهیه طرح های توسعه شهری در ایران نمونه مورد مطالعه، طرح بازنگری در طرح تفصیلی حوزه شمال شهر اصفهان. شیراز: پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
10. پور احمد، ا.، حاتمی نژاد، ح.، و حسینی، ه. (1385). آسیب شناسی طرح های توسعه شهری در کشور. نشریه پژوهش های جغرافیایی، 38(58)، 180-167.
11. پورباقری، ع. (1389). مقایسه نحوه تهیه و اجرای طرح های توسعه شهری در ایران و جهان. ماهنامه شمس، 8(67)، 17. 
12. پورحسین روشن، ح.، پورجعفر، م.، علی اکبری، ص.، (1399). تبیین چالش های تحقق طرح های شهری در ایران. فصلنامه علمی معماری و شهرسازی، 31(93)، 128-111.
13. تفهمی، ر.، لامیت، ح. (1392). تأویلی پدیدار شناسانه بر تاویلگری مدیران شهری: نقدی بر روش شناسی کمیسیون ماده 5 و کار گروه در اقدام برای تغییر در طرح های شهری. فصلنامه مدیریت شهری، 33.
14. جعفری قاسم آباد، ع.، و بزاز، ش. (1394). بررسی نارسایی های طرح های توسعه شهری در ایران و ارائه راهکارهایی جهت توانمندسازی آنها. شیراز: اولین کنفرانس بین المللی عمران، معماری و توسعه اقتصاد شهری.
15. جلالوندی، ا.، و جودکی، ح. (1394). ارائه مدل SWOT در ارزیابی طرح های توسعه شهری در ایران (نمونه موردی طرح های توسعه شهری در اراک با رویکرد نوسازی و بهسازی بافت فرسوده ). امارات: کنگره بین المللی پایداری در معماری و شهرسازی معاصر خاورمیانه.
16. جلالی، د. (1389). بررسی مقایسه ای وضعیت مالی تهیه طرح های توسعه شهری و تحقق آنها بر مبنای داده های تفریغ بودجه شهرداری تهران، دوره 1383 – مجله اقتصاد و برنامه ریزی شهری، 2(7).
17. جمهیری، م.، ذبیحی، ح.، و ماجدی، ح. (1387). نظام اجرایی حلقه مفقوده برنامه های شهری در ایران تحلیلی بر نظام اجرایی طرح ها و برنامه های توسعه شهری. مجله علوم و تکنولوژی محیط زیست، 10(2)، 88-99.
18. حسامیان، ف.، اعتماد، گ.، حائری، م. (1387). شهرنشینی در ایران. تهران: انتشارات آگاه،.
19. حسین زاده دلیر، ک.، پورمحمدی، م.، و سلطانی، ع. (1389). بررسی عوامل مؤثر در ناکارآمدی طرح های جامع شهری ایران (مطالعه موردی، طرح جامع تبریز). فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی، 15(31)، 151-131.
20. حسین زاده دلیر، ک.، صدرموسوی، م.، حیدری چیانه.، ر.، و رضاطبع، خ. (1390). درآمدی بر رویکرد جدید استراتژی توسعه شهری (CDS) در فرایند برنامه ریزی شهری با تأکید بر چالش های فراروی طرح های جامع در ایران. فصلنامه فضای جغرافیایی ، 11(36)، 173-120.
21. حیدری، ش. (1395)، بررسی علل عدم تحقق مشارکت شهروندی در طرح های توسعه شهری. تهران: دومین کنفرانس بین المللی یافته های نوین پژوهشی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری.
22. دادپور، س. (1392). بررسی چالشهای تصمیم گیری طرح های توسعه شهری درایران ازطریق مقایسه تطبیقی با انگلستان و مالزی. تبریز: کنفرانس بین المللی عمران، معماری و توسعه پایدار شهری.
23. رحمانی شام اسبی، ف.، تاجفر، ر.، و ادیبی سعدی نژاد، ف. (1392). آسیب شناسی الگوهای شهرسازی در ایران با تأکید بر طرح های جامع شهری، مطالعه موردی: اردبیل. تهران: پایان نامه کارشناسی رشد دانشگاه آزاد تهران واحد مرکز.
24. رضایی، م.، شاه کرمی، ن.، و فتائی، م. (1392). بررسی نقش و جایگاه مشارکت شهروندان در روند تهییه طرح های توسعه شهری. همدان: اولین همایش ملی معماری، مرمت، شهرسازی و محیط زیست پایدار.
25. رضویان، م.، رضا زاده، س.، کانونی، ر.، و نجفی، س. (1393). آسیب شناسی طرح جامع شهری نمونه موردی : شهر ابهر.  تهران: اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار.
26. روشنی حسن آبادی، ا. (1393). ارزیابی آثار و پیامدهای اجتماعی، اقتصادی وفرهنگی طرح های توسعه شهری (مورد مطالعه: بوستان جوان شهرستان رفسنجان). تهران: کنفرانس بین المللی مدیریت و مهندسی صنایع.
27. رهنمایی، م.، محمد پور، ص.، اسکندری، ح.، و منوچهری میاندوآب، ا. (1386). آسیب شناسی حقوقی طرح های توسعه شهری از تدوین تا اجرا. مجله علوم جغرافیایی، 2(5).
28. زنگی آبادی، ع.، عبداللهی، م.، قهفرخی، ر.،  و قاسم زاده، ب. (1393). ارزیابی عوامل اثرگذار بر عدم تحقق پذیری طرح های جامع شهری در ایران و چالش های مربوطه به آن (مطالعه موردی: محور تاریخی فرهنگی منطقه 6 شهر تبریز). مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری،  18، 58-41.    
29. سلطانی، ع.، حسین زاده دلیر، ح.، و پورمحمدی، م. (1387). آسیب شناسی الگوهای رایج شهرسازی در ایران با تأکید بر طرح های توسعه شهری (مطالعه موردی، طرح جامع تبریز). تبریز: رساله دکتری، دانشگاه تبریز.
30. سیاوش پور، ب.، و مشایخی میانجی، م. (1393). نقش طرح های شهری بر افزایش آسیب های اجتماعی فضاهای گمشده چالشی فراروی توسعه پایدار. مشهد: کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار.
31. شاه حسینی، پ. (1383). نقد انواع طرح های شهری ایران. نشریه پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، 13، 119-140.
32. شجاع، ف.، و خاتمی، م. (1393). آسیب شناسی اجرای طرح های آمایش در ایران، سرزمین. سمنان: اولین همایش ملی رویکردهای نوین آمایش سرزمین در ایران.  
33. شکوهی بیدهندی، م.، خلیجی، ک. (1388)،. مروری بر دلایل عدم تحقق طرح های جامع نمونه موردی زرح جامع شهر بانه، مجله منظر، 4، 31-35.
34. صفایی پور، م.، و سعیدی، ج. (1394). بررسی عوامل مؤثر در ناکارآمدی طرح‌های توسعه شهری ایران. مجله مطالعات مدیریت شهری، 7(22)، 30-12.
35. علی اکبری، ا. (1383). توسعه شهری و آسیب شناسی اجتماعی در ایران. فصلنامه پژوهش های جغرافیایی، 36(48)، 49-
36. غلامزاده خادر، م. (1393). بررسی و ارزیابی کیفی طرح های توسعه شهری نمونه موردی: طرح هادی شهر شاندیز. تهران: اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار
37. فرجی راد، خ.، کاظمیان، غ.، رکن الدین افتخاری، ع. (1392)، آسیب شناسی سیاست های توسعه منطقه ای در ایران از دیدگاه رویکرد نهادی. فصلنامه فرایند مدیریت و توسعه، 26(2)، 58-27.
38. قاسم پور، ا. ( 1394). بررسی و ارزیابی مسائل و چالش های موجود در جهت تحقق پذیری طرح های توسعه شهری. تهران: اولین کنگره علمی پژوهشی افق های نوین در حوزه مهندسی عمران، معماری، فرهنگ و مدیریت شهری ایران.
39. کرمی، س.، قانع، ر.، و فخرایی، ع. (1390). تحلیلی بر الگوی رفتار و فرهنگ شهری، بعد فراموش شده طرح های شهری. نور: نخستین همایش ملی آرامانشهر ایران.
40. محمدی، ج.، و ابراهیمی بوزانی، م. (1381). تحلیلی بر موانع عدم تحقق طرح های تفصیلی شهری. نشریه شهرنگار، 21.
41. مرادی مسیحی، و. (1383). طرح ها و برنامه های توسعه شهری تهران، ارزیابی و مقایسه تطبیقی. مجله شهرداری ها، 6(66).
42. مرادی، ا. (1392). کنکاشی پیرامون مشکلات پنهان در تحقق طرح های توسعه شهری شهرستان مرند. تبریز: دومین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی.
43. معزی مقدم، ح. (1385). ارزیابی طرح های توسعه شهری و دلایل تحقق ناپذیری آنها در ایران. نشریه آبادی، 15(پیاپی 50)، 99-96.
44. منصوری، م.، گراوند، ع.، و سوری، ف. (1395). بررسی میزان تحقق طرح های توسعه شهری در ایران مطالعه موردی شهر نور آبا. تهران: چهارمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه ریزی، معماری و شهرسازی.
45. مهکویی، ح.، و صابری، ح. (1390)، مقدمه ای بر تاریخ و تحول شهرنشینی با تأکید بر ایران. تهران: انتشارات آوای دانش گستر.
46. مهندسین مشاور خازنی (1347). طرح جامع و تفصیلی خازنی. مشهد: مهندسین مشاور خازنی.
47. مهندسین مشاور فرنهاد (1391). طرح جامع توسعه و عمران شهر مشهد. مشهد: مهندسین مشاور فرنهاد.
48. مهندسین مشاور مهرآزان (1372). طرح جامع مهرازان. مشهد: مهندسین مشاور مهرآزان.
49. هدایتی، ح.، و غلام زاده خادر، م. (1393). آسیب شناسی طرح های توسعه شهری با تأکید بر توسعه پایدار نمونه موردی: (طرح های شهر شاندیز). تهران: اولین کنفرانس ملی مهندسی عمران و توسعه پایدار ایران.