آسیب‌شناسی طرح‌های احیای مراکز شهری ایران با تأکید بر مرکز شهر مشهد (با رویکرد داده‌بنیاد)

مقالات آماده انتشار

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

• مژگان آراسته ¹
• محمدرحیم رهنما ²
• محمد اجزا شکوهی ³

¹ دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

² استاد جغرافیا وبرنامه ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³ دانشیارجغرافیاوبرنامهریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

https://doi.org/10.22067/jgusd.2025.93161.1506

چکیده

هدف این مقاله آسیب‌شناسی طر‌ح‌های احیای مراکز شهری ایران با تأکید بر طرح‌های بهسازی و نوسازی مرکز شهر مشهد در قالب رویکرد داده‌بنیاد، با مرور و تحلیل محتوای مقالات و منابع علمی مرتبط با موضوع مطالعه ‌است؛ در این راستا، جستجوی کلیدواژه‌های مرتبط با موضوع پژوهش در پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر از جمله SID،Google Scholar،Noormagz وScienceDirect انجام شد که در مجموع ۱۲۱۵ مقاله شناسایی و. پس از غربالگری ۱۸۸ مقاله مرتبط برای تحلیل انتخاب گردید؛ تحلیل محتوای این منابع در نرم‌افزار MaxQDA منجر به استخراج ۱۲۷ کد باز و ۲۸ کد محوری شد که مهمترین آسیب‌هایی که در مطالعات سایر پژوهشگران در زمینه موضوع پژوهش بدان اشاره شده بود در پنج بُعد مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، کالبدی و حقوقی-قانونی دسته‌بندی و در نهایت، «فقدان هماهنگی، جامع‌نگری و یکپارچگی در برنامه‌ریزی و مدیریت و اجرای طرح‌های نوسازی و بهسازی مراکز شهری» به عنوان کد مرکزی شناسایی گردید. نتایج نشان ‌می‌دهد که طرح‌های نوسازی شهری، عمدتاً غیرمشارکتی و بر تملک اراضی و جابجایی ساکنان و عمدتا تعریف پروژه‌های اقتصادی سودآور در این مناطق تمرکز داشته و باعث شده است که پروژه‌های نوسازی به‌جای بهبود کیفیت زندگی ساکنان و ارتقای وضعیت اجتماعی-فرهنگی محله‌ها، به ابزارهایی برای تأمین منافع اقتصادی گروه‌های بزرگ و سرمایه‌گذاران تبدیل شوند. این شیوه اجرایی نه تنها مشکلات محلی را حل نکرده، بلکه فاصله میان مردم و برنامه‌ریزان را افزایش داده است؛ بنابراین بازنگری اساسی در رویکردهای نوسازی شهری، به‌گونه‌ای که سیاست‌های مشارکتی و هماهنگ، منافع اقتصادی را در کنار نیازهای محلی و بهبود کیفیت زندگی مردم در نظر گیرد ضروری است

کلیدواژه‌ها

• نوسازی
• مرکز شهر
• بافت فرسوده
• بازآفرینی
• داده‌بنیاد

موضوعات

• برنامه ریزی شهری

عنوان مقاله [English]

Pathology of Urban Core Revitalization Plans in Iran with Emphasis on Mashhad City Center (A Data-Driven Approach)

نویسندگان [English]

• mozhgan arasteh ¹
• Mohammadrahim Rahnama ²
• Mohammad Ajza shokohi ³

¹ , PhD Student in Geography and Urban Planning, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

² Professor of Geography and Urban Planning, Dr. Ali Shariati Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

³ Associate Professor of Urban Planning Geography, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

چکیده [English]

The aim of this article is to analyze the challenges of urban core revitalization projects in Iran, with a focus on the regeneration and redevelopment plans for the city center of Mashhad, using a data-driven approach.The study involves a systematic review and content analysis of academic literature and sources relevant to the subject. For this purpose, a keyword-based search was conducted in reputable databases such as SID, Google Scholar, Noormagz, and ScienceDirect, resulting in the identification of 1,215 articles. After a screening process, 188 relevant articles were selected for detailed analysis.Content analysis was carried out using MaxQDA software, through which 127 open codes and 28 axial codes were extracted. The key challenges cited by other scholars were categorized into five dimensions: managerial, economic, socio-cultural, physical, and legal-regulatory. Among these, the core issue identified was the "lack of coordination, comprehensiveness, and integration in the planning, management, and implementation of urban revitalization and redevelopment projects". The findings indicate that urban redevelopment initiatives have largely been non-participatory, focusing primarily on land acquisition, resident displacement, and the implementation of economically profitable projects. Consequently, instead of enhancing the quality of life for local residents and improving the socio-cultural fabric of neighborhoods, these projects have often served as tools for generating economic benefits for large stakeholders and investors. This approach has not only failed to resolve local problems but has also widened the gap between the public and urban planners.

Therefore, a fundamental revision of urban redevelopment approaches is necessary one that emphasizes participatory and coordinated policies which simultaneously address economic interests, local needs, and the improvement of residents’ quality of life.

کلیدواژه‌ها [English]

• Renovation
• City Center
• Dilapidated Fabric
• Urban Regeneration
• Data-Driven Approach